تعدادی از روایات بیان شده پیرامون اهمّیت و فضیلت غسل جمعه را قرائت کردیم. از آنجا که در طهارت ظاهریّه، غسل جمعه و وضوء اهمّیت بسیاری دارند، خوب است که اکنون بخشی از روایات ناظر به فضیلت و اهمّیت وضوء را نیز مطرح نمائیم.
روایت اوّل: علِیُ‌بنُ‌إبراهیمَ عَن أبیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَن أبی‌عَبدِاللهِ عَلَیهِ‌السَّلامُ قالَ: الوُضوءُ شَطْرُ الإیمانِ. [۱]
علیّ‌بن‌إبراهیم از پدر خود، ابراهیم‌بن‌هاشم و ایشان از نوفلی و نوفلی نیز از سکونی نقل کرده است که امام صادق علیه‌السّلام فرمودند: «وضو جزء ایمان است.»
تمام راویان این روایت ثقه بوده و به روایاتشان عمل می‌شده است.
روایت دوّم: مرحوم صدوق نقل می‌کند که: الوُضوءُ عَلَی الوُضوءِ نورٌ عَلَی نورٍ. [۲]
خودِ وضوء موجب نورانیّت است، نور است، أمّا «اگر وضوء داشته باشیم و روی آن وضوی دیگری بگیریم، نورٌ علی نور است.»
روایت سوّم: وضوگرفتن در شب و قبل از خواب نیز فضیلت بسیار زیادی دارد. شیخ صدوق از امام صادق علیه‌السّلام نقل می‌کند که فرمودند: مَنْ تَطَهَّرَ ثُمَّ أَوَی إلَی فِراشِهِ باتَ وَ فِراشُهُ کَمَسْجِدِهِ فَإنْ ذَکَرَ أَنَّهُ لَیْسَ عَلَی وُضوءٍ فَلْیَتَیَمَّمْ مِنْ دِثارِهِ وَ کائِنًا ما کانَ لَمْ‌یَزَلْ فی صَلَوةٍ ما ذَکَرَ اللَهَ عَزَّوَجَلَّ. [۳]
«هرکس هنگام شب تحصیل طهارت کرده و وضوء بسازد و سپس برای استراحت به بستر خود برود، شب می‌کند در حالیکه بستر او مانند محلّ سجود و عبادتگاه او می‌باشد. اگر هم فراموش کرد که وضوء بگیرد و سپس به یادش آمد که وضوء ندارد، می‌تواند با دِثار[۴] خود تیمّم کند؛ (لعلّ این تیمّم بخاطر غباری باشد که معمولاً روی دثار می‌نشسته است، یا اینکه از باب تخفیف بر مؤمنین چنین طهارتی برای خوابیدن مستحب قرار داده شده است.) این شخص چه با وضوء و چه با تیمّم باشد، مادامی که در این شرایط، ذکر خداوند را به‌جای می‌آورد حُکم کسی را دارد که در نماز است.»
در روایات به اذکاری قبل از خواب سفارش شده و تأکید گردیده است که این دستورات حتماً قبل از خواب به‌جای آورده شود. انسان مؤمن که این اذکار را می‌گوید، بعد از مدّتی به خواب می‌رود، أمّا تا وقتی که بیدار می‌شود برای او ذکر و نماز می‌نویسند. [۵]
روایت چهارم: جناب سلمان فارسی میفرماید: سَمِعْتُ حَبیبی رَسولَ اللَهِ صَلَّی‌اللَهُ‌عَلَیهِ‌وَءَالِه یَقولُ: مَنْ باتَ عَلَی طُهْرٍ فَکَأَنَّما أَحْیا اللَیْلَ کُلَّهُ. [۶]
از حبیب خودم، رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم شنیدم که می‌فرمود: «هرکس که با طهارت بخوابد، مانند کسی است که تمام شب را إحیاء کرده و به عبادت مشغول بوده است.»
طهارت در این روایت، أعمّ از وضوء و غسل است. باید قدر این نعمت را بدانیم! هیچ وقت نباید خالی از وضوء باشیم، همیشه باید دوام وضوء را حفظ کنیم. این روایت از روایات عزیز و ذی‌قیمت است.
روایت پنجم: شیخ صدوق روایت می‌کند از امام رضا علیه‌السّلام که فرمودند: تَجْدیدُ الوُضوءِ لِصَلَوةِ العِشآءِ یَمْحو: لا وَاللَهِ وَ بَلَی وَاللَهِ. [۷]
«اگر کسی برای نماز عشاء وضوی خود را تجدید نماید، خداوند آثار تمام قَسَمهائی که این شخص خورده است را پاک می‌کند، چه گناه قسمهای دروغ و چه اثر و نقصی که در قسمهای راست وجود دارد.»
روایت ششم: مرحوم صدوق روایت می‌کند که: مَنْ جَدَّدَ وُضوءَهُ مِنْ غَیْرِ حَدَثٍ ءَاخَرَ جَدَّدَ اللَهُ عَزَّوَجَلَّ تَوْبَتَهُ مِنْ غَیْرِ اسْتِغْفَارٍ. [۲]
«هرکس بدون اینکه وضوی او باطل شود و نیازی به وضو پیدا کند، وضوی خود را تجدید نماید، خداوند نیز برای او بدون اینکه مجدّداً استغفار نماید توبه‌ای جدید ثبت نموده و از گناهانش مجدّداً می‌گذرد.»
یعنی نفس تجدید وضوء برای انسان استغفار و آمرزش است. قدر این وضوء را باید بدانیم!
روایت هفتم: شیخ صدوق از امام صادق علیه‌السّلام روایت می‌کند که: إنَّ النَّبِیَّ صَلَّی‌اللَهُ‌عَلَیهِ‌وءَالِهِ کانَ یُجَدِّدُ الوُضوءَ لِکُلِّ فَریضَةٍ وَ لِکُلِّ صَلَوةٍ. [۹]
«پیامبر خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم با اینکه وضوء داشتند أمّا هر وقت می‌خواستند نماز فریضه یا نافله بخوانند، وضوی خود را تجدید می‌کردند.»
روایت هشتم: رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم می‌فرمایند: قالَ تَعالَی: مَنْ أَحْدَثَ وَ لَمْ‌یَتَوَضَّأْ فَقَدْ جَفانی وَ مَنْ تَوَضَّأَ وَ لَمْ‌یُصَلِّ رَکْعَتَیْنِ فَقَدْ جَفانی وَ مَنْ صَلَّی رَکْعَتَیْنِ وَ لَمْ‌یَدْعُنی فَقَدْ جَفانی. وَ مَنْ أَحْدَثَ وَ تَوَضَّأَ وَ صَلَّی وَ دَعا وَ لَمْ‌أُجِبْهُ فَقَدْ جَفَوْتُهُ وَ لَسْتُ بِرَبٍّ جافٍ. [۱۰]
«خداوند متعال فرموده است: هرکس که مُحدِث شود و وضو نگیرد به من (خدا) جفا کرده است و هرکس که وضو بگیرد ولیکن نماز نگذارد به من جفا کرده است و هرکس دو رکعت نماز بگذارد أمّا بعد از نماز، من را نخواند و از من چیزی طلب نکند به من جفا کرده است. واگر حدثی از کسی سر زد و وضو گرفت و نماز خواند و دعا کرد و من دعای او را إجابت نکردم، من به این بنده‌ام جفا کرده‌ام، ولی من پروردگار جفاکاری نیستم!»
مرحوم علاّمه والد رضوان‌الله‌علیه نقل می‌فرمودند که استادشان مرحوم آیه‌الله حاج شیخ محمّدجواد انصاری رضوان‌الله‌علیه مقیّد بودند هر وقت وضو می‌گیرند، حتماً دو رکعت نماز هم به‌جا بیاورند. مرحوم أنصاری همیشه مستحبّات را انجام می‌دادند و مکروهات را ترک می‌کردند.
روایت نهم: حضرت أمیرالمؤمنین علیه‌السّلام می‌فرمایند:
لایَنامُ المُسْلِمُ وَ هُوَ جُنُبٌ وَ لایَنامُ إلاّ عَلَی طَهورٍ فَإنْ لَمْ‌یَجِدِ المآءَ فَلْیَتَیَمَّمْ بِالصَّعیدِ، فَإنَّ روحَ المُؤمِنِ تُرْفَعُ إلی اللَهِ تَبارَکَ‌وَتَعالَی فَیَقْبَلُها وَ یُبارِکُ عَلَیها؛ فَإنْ کانَ أَجَلُها قَدْحَضَرَ جَعَلَها فی کُنوزِ رَحْمَتِهِ وَ إنْ لَمْ‌یَکُنْ أَجَلُها قَدْحَضَرَ بَعَثَ بِها مَعَ أُمَنآئِهِ مِنْ مَلَئِکَتِهِ فَیَرُدّونَها فی جَسَدِها. [۱۱]
«انسان مسلمان در حالیکه جُنُب است، نمی‌خوابد؛ حتماً قبل از خواب غسل می‌کند. و شخص مسلمان نمی‌خوابد مگر با طهارت؛ حتماً انسان مسلمان قبل از خواب تحصیل طهارت می‌نماید. اگر هم آب پیدا نکرد باید با خاک تیمّم کند.»
بعد حضرت تعلیل می‌آورند و علّت این مطلب را بیان می‌فرمایند: «زیرا روح مؤمن هنگام خواب، بسوی خداوند متعال بالا رفته و حضرت پروردگار او را می‌پذیرد و این روح را مبارک می‌کند.
اگر أجل مؤمن رسیده باشد، خداوند روح او را در گنجهای رحمت خود قرار می‌دهد، و اگر هنوز أجل او فرا نرسیده باشد، خداوند روح او را با ملائکه امین خود به جسدش باز می‌گرداند.» لذا مؤمن چون در هنگام خواب نزد خدا می‌رود، باید با طهارت باشد.
روایت دهم: حضرت رسول صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم می‌فرمایند: یا أَنَسُ! أَکْثِرْ مِنَ الطَّهورِ یَزِدِ اللَهُ فی عُمُرِکَ، وَ إنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ‌تَکونَ بِاللَیْلِ وَ النَّهارِ عَلَی طَهارَةٍ فَافْعَلْ؛ فَإنَّکَ تَکونُ إذا مِتَّ عَلَی الطَّهارَةِ شَهِیدًا. [۱۲]
«ای اَنَس! زیاد با طهارت باش! خدا در اینصورت عمرت را زیاد می‌کند. اگر می‌توانی شب و روز با وضوء باشی این کار را انجام بده! زیرا اگر بر طهارت بمیری، شهید از دنیا رفته‌ای!»
روایات در این زمینه آن‌قدر زیاد است که اگر بخواهیم فقط آنها را قرائت کنیم، بیش از چندین جلسه طول می‌کشد. ما در اینجا تنها به ذکر تعداد محدودی از روایات اکتفاء کردیم تا هم به اهمّیت طهارت ظاهریّه واقف شویم و هم إن‌شاءالله ترغیب و تحریص شویم تا مداومت بر وضوء و غسل جمعه و سایر طهارات داشته باشیم.
إن‌شاءالله غسل جمعه ماترک نشود؛ اگر احتمال می‌دهیم که موانعی پیش می‌آید و نمی‌توانیم روز جمعه موفّق به غسل جمعه شویم، روز قبل از آن انجام دهیم و اگر روز جمعه تا ظهر موفّق نشدیم، بعد از ظهر روز جمعه این غسل را بجا بیاوریم؛ خیلی مهمّ است که انسان غسل جمعه را انجام دهد!
۱. الکافی، ج۳، ص۷۲.
۲. من‌لایحضره‌الفقیه، ج۱، ص۴۱؛ و وسآئل‌الشّیعة، ج۱، ص۳۷۷.
۳. من‌لایحضره‌الفقیه، ج۱، ص۴۶۹.
۴. مرحوم ملاّمحمّدتقی مجلسی ره میفرماید: مِن دِثارِه أی لحافِه أو ثیابِه. (روضه‌المتّقین، ج۲، ص۶۶۹) یعنی منظور از «دِثار» دراین روایت شریفه ممکن است لحافی باشد که شخص به دور خود می‌پیچد و ممکن است لباسی باشد که او را پوشانده است.
۵. شیخ کلینی ره در کافی از امام صادق علیه‌السّلام روایت می‌کند که: مَن قَرَأ عِندَ مَنامِهِ ءَایَهَ‌الکُرسِیِّ ثَلاثَ مَرّاتٍ و الأَیَةَ الَّتی فی ءَالِ‌عِمْرانَ: شَهِدَ اللَهُ أَنَّهُو لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ وَ الْمَلَنءِکَةُ، و ءَایَةَ السُّخْرَةِ و ءَایَةَ السَّجدَةِ، وُکِّلَ بِهِ شَیطانانِ یَحْفَظانِهِ مِن مَرَدَةِ الشَّیاطینِ، شآءُوا أو أبَوْا و مَعَهُما مِنَ اللهِ ثَلاثونَ مَلَکًا یَحْمَدونَ اللهَ عَزَّوجَلَّ و یُسَبِّحونَهُ و یُهَلِّلونَهُ و یُکَبِّرونَهُ و یَسْتَغْفِرونَ لَهُ إلی أن‌یَنْتَبِهَ ذلِکَ العَبدُ مِن نَوْمِهِ و ثَوابُ ذلِکَ لَهُ. (الکافی، ج۲، ص۵۴۰)
۶. الأمالی شیخ صدوق، ص۳۴.
۷. ثواب‌الأعمال وعقاب‌الأعمال، ص۱۷. مرحوم علاّمه مجلسی ره در ذیل این روایت شریف می‌فرمایند: بیانٌ: أی إثمَ الحَلفِ بهما کاذبًا أو مَنقَصةَ الحلفِ صادقًا أیضًا. (بحارالأنوار، ج۷۷، ص۳۰۴)
۸. من‌لایحضره‌الفقیه، ج۱، ص۴۱؛ و وسآئل‌الشّیعة، ج۱، ص۳۷۷.
۹. من‌لایحضره‌الفقیه، ص۳۹.
۱۰. إرشادالقلوب، ج۱، ص۹۴؛ و وسآئل‌الشّیعة، ج۱، ص۳۸۲.
۱۱. الخصال، ج۲، ص۶۱۳. (حدیث أربعمأة)
۱۲. الأمالی شیخ مفید، ص۶۰؛ و وسآئل‌الشّیعة، ج۱، ص۴۸۴.