کتاب جذبهٔ عشق

فهرست

• مقدّمه

فصل اوّل: تفسیر آیه شریفه: وَ الَّذِینَ ءَامَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ

• ريشه لغوى «حُبّ»
• حقیقت «حُبّ»
• تعلّق حُبّ به خداوند متعال
• معنی و مصادیق «أنداد»
• معنای: یُحِبُّونَهُمْ کَحُبِّ اللَهِ
• احتمالات مختلف در: أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ
• معنای: أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ

فصل دوّم: ضرورت سوختن در آتش عشق إلهی

• محبّت و عشق متقابل خداوند و موجودات به یکدیگر
• معنای محبّت به خداوند
• اهمّیت و حلاوت محبّت پروردگار
• القاب و مراتب محبّت
• ضرورت شعله ور شدن آتش محبّت
• عمل و عبادت؛ مقدّمه عبور از نفس و پیدایش محبّت
• محبّت، راه میانبر و صحیح
• عبادت عاشقانه

فصل سوّم: راههای تحصیل و تقویت محبّت خداوند

• سه راه برای تحصیل عشق به خداوند:
• راه اوّل: یادکردن نعمتها و اوصاف جمالی خداوند
• راه دوّم: زنده‌نگهداشتن محبّت در قلب:
• ۱. مروردادن محبّت خداوند بر قلب
• ۲. خواندن ادعیه و اشعار محبّت‌آمیز
• ۳. مطالعه شرح حال عاشقان إلهی
• راه سوّم: تهذیب نفس و مراقبه
• طهارت؛ شرط قبولی و اثرگذاری اذکار و عبادات
• طهارت ظاهریّه، مقدّمه طهارت باطنیّه
• آثار تطهیر سِرّ
• قطع محبّت دنیا

فصل چهارم: اصول مراقبه برای طلوع عشق إلهی

• خلوت
• نماز شب
• ملازم‌خانه‌بودن
• جمع میان ملازمت با منزل و فعّالیتهای اجتماعی
• خلوت و نفی خواطر
• صمت
• سکوت همراه با تفکّر
• ذکر
• ذکر لسانی و قلبی
• دوام ذکر

موضوع کتاب

کتاب جذبهٔ عشق همان طور که از نام آن معلوم است درباره عشق و محبت خداوند می‌باشد. در فصل اول این کتاب با بررسی دقیق آیه شریفه «وَ الَّذِینَ ءَامَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ» چنین نتیجه می گیرد:

«از این آیه شریفه بدست می‌آید که مقام کمال، تنها با تحصیل محبّت راسخ و ثابت به خداوند متعال و شریک قرارندادن هیچ مخلوقی در این محبّت حاصل می‌شود و سالکی که بخواهد به درجه خلوص و لقاء پرودگار دست پیدا کند، بدون تحصیل این محبّت نمی‌تواند به مقصود خود نائل شود.»

سپس در فصل‌های بعدی با تکیه بر آیات و روایات و کلمات اولیاء الهی به ضرورت سوختن در عشق الهی و راه‌های تحصیل آن میپردازد.

شیوه نگارش

جذبه عشق در واقع تقریرات قسمتی از دروس آیت الله حاج سید محمد صادق طهرانی مد ظله العالی است که در تفسیر آیه شریفه: وَ الَّذِینَ ءَامَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ بیان نمودند. این دروس به ضمیمه بعضی از یادداشت‌های شخصی ایشان که در درس بیان نشده بود، به رشته تحریر درآمده و در لجنه علمی مؤسّسه ترجمه و نشر دوره علوم و معارف اسلام تدوین شده است. (صوت درس تفسیر آیه و الذین ءامنوا أشد حبا لله.)

وجه تسمیه

عنوان «جذبه عشق» بر گرفته از روایتی است از رسول خدا صلّی الله علیه و آله که فرمودند: «جَذْبَةٌ مِنْ جَذَباتِ الحَقِّ تُوازی عَمَلَ الثَّقَلَیْنِ»؛ یک جذبه از جذبه‌های الهی (از نظر تأثیر در تکامل انسان) با عبادت جنّ و انس برابری می‌کند.

از آن جا که عشق و محبت به معنای کشش روحی عاشق به معشوق خود است که مانند مغناطیسی معشوق را به سمت عاشق جذب کرده وحرکت میدهد به آن «جذبه عشق» می‌گویند.

اگر کسی موفّق شد که خانه دل را از غیر خدا تطهیر کرده و نفسش را به مجاهده و ریاضت صیقل زده و منوّر گرداند، آن وقت عشق خدا در قلب او طلوع کرده و کشش و جذبه‌ای از درون، او را بسوی عالم نور می‌کشاند و آخرالأمر به حرم امن پروردگار سوق می‌دهد.

خصوصیات ظاهری

کتاب «جذبه عشق» یک جلد بوده و دارای ۳۲۸ صفحه می‌باشد. این کتاب در سال ۱۴۴۱ هجری قمری؛ (۱۳۹۸ هجری شمسی) برای اولین بار توسط انتشارات علامهٔ طباطبایی در مشهد مقدس به چاپ رسید.

در ادامه، مقدمه کتاب به قلم حضرت آیت الله حاج سید محمد صادق حسینی طهرانی مدّ ظلّه العالی آمده است.

مقدمه کتاب

قال اللهُ الحکیمُ فی کتابِه الکریمِ: وَ الَّذِینَ ءَامَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ. ^[۱]

تنها راه رسیدن به توحید

گرچه نیروی برهانی عقل، برای مشرّف‌شدن انسان به معرفت پروردگار، مُعین و یاور است و بدون آن به مشکلات و انحرافاتی ممکن است دچار گردد، ولی رسیدن به توحید محض و تجلّیات ذاتی حضرت حق، جز با اکسیر محبّت و جذبه عشق میسّر نخواهد گشت و طیّ این طریق، تنها و تنها از این مسیر امکان‌پذیر است و انسان مؤمن تمام وِجهه همّت خود را باید مصروف رسیدن به این طریق نورانی نماید.

عبارتی از رساله عشق و عقل

شیخ نجم‌الدّین رازی در رساله عشق و عقل می‌گوید:

از آنجا، راه جز به راهبری رفرف عشق نتواند بود. اینجاست که عشق از کسوت عین و شین و قاف بیرون آید و در کسوت جذبه روی بنماید. به یک جذبه سالک را از «قابَ قَوسَین» سرحدّ وجود بگذراند و در مقام «أوْ أَدْنَی» بر بساط قربت نشاند؛ که: جَذْبَةٌ مِنْ جَذَباتِ الحَقِّ تُوازی عَمَلَ الثَّقَلَیْنِ؛ یعنی به معامله ثقلین آنجا نتواند رسید [جز به جذبه].

و اینجا ذکر نیز از قشر «فاذْکُرونی» بیرون آید، سلطان «أذْکُرْکُمْ» جمال بنماید. ذاکر، مذکور گردد و عاشق، معشوق شود. و چون [عشق] عاشق را به معشوق رسانید، عشق دلاّله صفت بر در بماند. عاشق چون قدم در بارگاه وصال معشوق نهاد، پروانه صفت نقد هستی عاشق را نثار قدم شعله شمع جلال معشوقی کند، تا معشوق به نور جمال خویش عاشقِ سوخته را میزبانی کند، هستی مجازی عاشقی برخاسته [و] هستی حقیقی معشوقی از خفای کُنْتُ کَنْزًا مَخْفِیًّا متجلّی شده، از عاشق جز نام نمانده. شعر:

اکسیر حیات

باری، عشق إلهی اکسیر حیات و کیمیای سعادت است که مؤمنین و شیفتگان راه حقّ و حقیقت با مجاهده و مراقبه تامّه، باید آن را تحصیل نموده و در همین نشئه به سرچشمه بقاء و حیات ابدی نائل آیند و حجابهای عالم کثرت را یکی پس از دیگری کنار زده و خود را به دریای توحید رسانند که حضرت أمیرالمؤمنین علیه‌السّلام به درگاه إلهی عرضه داشتند:

رَبِّ أَدْخِلْنی فی لُجَّةِ بَحْرِ أَحَدِیَّتِکَ وَ طَمْطامِ یَمِّ وَحْدانِیَّتِکَ وَ قَوِّنی بِقُوَّةِ سَطْوَةِ سُلطانِ فَرْدانِیَّتِکَ، حَتَّی أَخرُجَ إلی فَضآءِ سَعَةِ رَحْمَتِکَ وَ فی وَجْهی لَمَعاتُ بَرْقِ القُرْبِ مِنْ ءَاثارِ حِمایَتِکَ، مَهیبًا بِهَیْبَتِکَ عَزیزًا بِعِنایَتِکَ مُتَجَلِّلاً مُکَرَّمًا بِتَعْلیمِکَ وَ تَزْکِیَتِکَ، وَ أَلْبِسْنی خِلَعَ العِزَّةِ وَ القَبولِ وَ سَهِّلْ لی مَناهِجَ الوُصْلَةِ وَالوُصولِ وَ تَوِّجْنی بِتاجِ الکَرامَةِ وَ الوَقارِ وَ أَلِّفْ بَیْنی وَ بَیْنَ أَحِبّآئِکَ فی دارِ الدُّنیا وَ دارِ القَرارِ. ^[۵]

«پروردگارا! مرا در میان أمواج خروشان بحر أحدیّتت و در وسط دریای وحدانیّتت داخل نما، و با قوّت قهر و غلبه یکتائی‌ات قوّتم ده، تا از تنگنای عالم کثرت، به فضای آسمان وسیع رحمتت بیرون آیم، در حالیکه از آثار حمایتت درخشش برق قرب تو در سیمایم باشد و به هیبت تو با هیبت و با عنایتت عزیز و باشکوه باشم، و بواسطه اینکه تو مرا تعلیم دادی و تزکیه نمودی جلال و کرامت یافته باشم.

و لباس‌های خلعت عزّت و قبول را بر من بپوشان و راههای پیوند و وصالت را برایم هموار فرما و تاج کرامت و وقار و بزرگی را بر سرم بگذار، و بین من و دوستانت در دار دنیا و آخرت انس و الفت برقرار نما.»

درباره کتاب

این کتاب، تقریرات قسمتی از دروس حقیر در تفسیر آیه شریفه: وَ الَّذِینَ ءَامَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ و بررسی ارزش و ضرورت عشق پروردگار و راههای تحصیل محبّت إلهی است که به ضمیمه بعضی از یادداشتهای شخصی این حقیر که در درس بیان نشده بود، به قلم برخی از آقایان فضلاء به رشته تحریر درآمده و در لجنه علمی مؤسّسه ترجمه و نشر دوره علوم و معارف اسلام تدوین شده است؛ شکر اللهُ مساعِیَهم.

امید است که باقیات‌الصّالحاتی باشد که به آن در همه عوالم متنعّم و منتفع گردیم. نَسأَلُ اللهَ مِن فَضلِهِ حُبَّهُ و رِضاهُ و لِقآءَهُ فی الدُّنیا و الأَخِرةِ بِمحمّدٍ و ءَالِه الطّاهِرینَ إنّهُ سَمیعٌ مُجیبٌ.

أنا الفقیرُ إلی الله الرّاجی رحمةَ ربِّه الغنیّ

السیّد محمّدصادق الحسینیّ الطّهرانیّ

عفَی اللهُ عَن جَرآئمِه و جعلَ باقیَ أیّامِه خیرًا مِن سَوالفِه

۱۷ ربیع‌المولود ۱۴۴۱ هجریّه قمریّه علی هاجِرها ءَالاف التّحیّة و الثّنآء

خاتمه کتاب

گرچه سعی شد در این کتاب شریف، نکاتی درباره محبّت خداوند، ضرورت و اهمّیت عشق إلهی و راههای تحصیل این کیمیای ذی‌قیمت بیان شود، ولی حتّی قطره‌ای و نمی از این دریای متلاطم و خروشان نیز بیان نشد و اصلاً قابل شرح و بیان نیست، زیرا آن مقام مقامی است که طائر فکر و اندیشه، توان پرواز بسوی آن را ندارد و خامه بیان خجالت‌زده و دست حسرت گزیده، از آن مقام منیع مراجعت می‌نماید.

إن‌شاءالله به محمّد و آل محمّد علیهم‌السّلام خداوند قلبهای همه ما را از محبّت خود مملوّ بگرداند. إن‌شاءالله با جذبه عشق خود، ما را از این عالم کنده و به لقاء خود در همین نشئه برساند و ما را از عاشقان راستین خود قرار دهد. إن‌شاءالله ما را به اولیاء خود که در نزد خودش در نور او غرق گشته و فانی و مدهوشند ملحق بفرماید.

إلَهی مَنْ ذا الَّذی ذاقَ حَلاوَةَ مَحَبَّتِکَ فَرامَ مِنْکَ بَدَلاً وَ مَنْ ذا الَّذی أَنِسَ بِقُرْبِکَ فَابْتَغَی عَنْکَ حِوَلاً. إلَهی فَاجْعَلْنا مِمَّنِ اصْطَفَیْتَهُ لِقُرْبِکَ وَ وَلایَتِکَ وَ أَخْلَصْتَهُ لِوُدِّکَ وَ مَحَبَّتِکَ وَ شَوَّقْتَهُ إلَی لِقآئِکَ وَ رَضَّیْتَهُ بِقَضآئِکَ وَ مَنَحْتَهُ بِالنَّظَرِ إلَی وَجْهِکَ وَ حَبَوْتَهُ بِرِضاکَ وَ أَعَذْتَهُ مِنْ هَجْرِکَ وَ قِلاکَ وَ بَوَّأْتَهُ مَقْعَدَ الصِّدْقِ فی جِوارِکَ وَ خَصَصْتَهُ بِمَعْرِفَتِکَ وَ أَهَّلْتَهُ لِعِبادَتِکَ وَ هَیَّمْتَهُ لاِءرادَتِکَ وَ اجْتَبَیْتَهُ لِمُشاهَدَتِکَ وَ أَخْلَیْتَ وَجْهَهُ لَکَ وَ فَرَّغْتَ فُؤادَهُ لِحُبِّکَ وَ رَغَّبْتَهُ فیما عِندَکَ وَ أَلْهَمْتَهُ ذِکْرَکَ وَ أَوْزَعْتَهُ شُکْرَکَ وَ شَغَلْتَهُ بِطاعَتِکَ وَ صَیَّرْتَهُ مِنْ صالِحی بَرِیَّتِکَ وَ اخْتَرْتَهُ لِمُناجاتِکَ وَ قَطَعْتَ عَنْهُ کُلَّ شَیْ‌ءٍ یَقْطَعُهُ عَنْکَ.

اللَهُمَّ اجْعَلْنا مِمَّنْ دَأْبُهُمُ الاِرْتِیاحُ إلَیْکَ وَ الحَنینُ وَ دَهْرُهُمُ الزَّفْرَةُ وَ الأَنینُ جِباهُهُمْ ساجِدَةٌ لِعَظَمَتِکَ وَ عُیونُهُمْ ساهِرَةٌ فی خِدْمَتِکَ وَ دُموعُهُمْ سآئِلَةٌ مِنْ خَشْیَتِکَ وَ قُلوبُهُمْ مُتَعَلِّقَةٌ بِمَحَبَّتِکَ وَ أَفْئِدَتُهُمْ مُنْخَلِعَةٌ مِنْ مَهابَتِکَ.

یا مَنْ أَنْوارُ قُدْسِهِ لِأَبْصارِ مُحِبّیهِ رآئِقَةٌ وَ سُبُحاتُ وَجْهِهِ لِقُلوبِ عارِفیهِ شآئِفَةٌ، یا مُنَی قُلوبِ المُشْتاقینَ وَ یا غایَةَ ءَامالِ المُحِبّینَ، أَسْأَلُکَ حُبَّکَ وَ حُبَّ مَنْ یُحِبُّکَ وَ حُبَّ کُلِّ عَمَلٍ یوصِلُنی إلَی قُرْبِکَ وَ أَنْ‌تَجْعَلَکَ أَحَبَّ إلَیَّ مِمّا سِواکَ وَ أَنْ‌تَجْعَلَ حُبّی إیّاکَ قآئِدًا إلَی رِضْوانِکَ وَ شَوْقی إلَیْکَ ذآئِدًا عَنْ عِصْیانِکَ وَ امْنُنْ بِالنَّظَرِ إلَیْکَ عَلَیَّ وَ انْظُرْ بِعَیْنِ الوُدِّ وَ العَطْفِ إلَیَّ وَ لاتَصْرِفْ عَنّی وَجْهَکَ وَ اجْعَلْنی مِنْ أَهْلِ الإسْعادِ وَ الحُظْوَةِ عِندَکَ؛ یا مُجیبُ یا أَرْحَمَ الرّاحِمینَ. ^[۶]

مرتبط

صوت درس تفسیر آیه و الذین ءامنوا أشد حبا لله از سلسله دروس تفسیر آیت الله حاج سید محمد صادق حسینی طهرانی مدّ ظلّه العالی می‌باشد که در سنوات ۱۴۳۹ و ۱۴۴۰ ایراد فرمودند.

پانویس