کتاب جذبه عشق - تفسیر آیه شریفه: وَ الَّذِینَ ءَامَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ -تعلّق حُبّ به خداوند متعال.
پس از بررسی معنا و حقیقت حبّ و محبّت، نوبت به این می‌رسد که معنای حُبّ در آیه کریمه ۱۶۵، از سوره مبارکه بقرة را بیان کنیم. اصل آیه چنین است: وَ مِنَ النَّاسِ مَن یَتَّخِذُ مِن دُونِ اللَهِ أَندَادًا یُحِبُّونَهُمْ کَحُبِّ اللَهِ وَ الَّذِینَ ءَامَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ وَ لَوْ یَرَی الَّذِینَ ظَلَمُوا إِذْ یَرَوْنَ الْعَذَابَ أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِیعًا وَ أَنَّ اللَهَ شَدِیدُ الْعَذَابِ. [۱]
کسانی که محبّت را به معنای اراده یا اراده شدیده می‌دانند، به ناچار باید إسناد محبّت به خداوند متعال در این آیه شریفه را اطلاقی مجازی بدانند و همانطور که اشاره شد، مَجاز در این استعمال را هم مَجاز مُرسَل یا مجاز بالحذف گرفته و محبّت به خداوند را در حقیقت محبّت به نعمت و ثواب یا شوق شدید به طاعت پروردگار معنا نمایند.
أمّا با تدبّر در معنای این آیه، روشن می‌شود که: تفسیر أَشَدُّ حُبًّا به أشدُّ طاعَةً و أطْوَع، کاملاً خطا خواهد بود، زیرا اگر مقصود از محبّت پروردگار طاعت او باشد، باید أَشَدُّ حُبًّا به این معنا باشد که مؤمنین اطاعتشان از خداوند بیشتر از کفّار است، ولی این امر صحیح نیست، زیرا طاعت کفّار طاعت غیرخداوند است و از پایه باطل بوده و معنا ندارد که ایشان را مطیع خداوند بشماریم تا گفته شود: مؤمنین بالنّسبه به پروردگار، مطیعتر از کفّار می‌باشند؛ باید میان مفضّل و مفضّلٌ‌منه اشتراکی باشد تا ساختن اسم تفضیل صحیح باشد و بدون اشتراک، ساختن اسم تفضیل خطا و اشتباه خواهد بود. مرحوم علاّمه طباطبائی در بیان این معنا می‌فرمایند:
فی الأَیَةِ دَلیلٌ عَلَی أنّ الحُبَّ یَتَعَلَّقُ بِاللهِ تَعالَی حَقیقَةً خِلافًا لِمَن قالَ: إنّ الحُبَّ و هُوَ وَصفٌ شَهَوانیٌّ یَتَعَلَّقُ بِالأجسَامِ و الجِسْمانیّاتِ، و لایَتَعَلَّقُ بِه سُبْحانَهُ حَقیقَةً و إنّ مَعْنَی ما وَرَدَ مِنَ الحُبِّ لَه الإطاعَةُ بالایتِمارِ بِالأمْرِ و الاِنْتِهآءِ عَنِ النَّهیِ تَجَوُّزًا کقَولِهِ تَعالَی: قُلْ إِن کُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَهُ. [۲]
و الأَیَةُ حُجَّةٌ عَلَیهِم فإنّ قَولَه تَعالَی: أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ، یَدُلُّ عَلَی أنّ حُبَّهُ تَعالَی یَقبَلُ الاِشْتِدادَ، و هُوَ فی المُؤمِنینَ أشَدُّ مِنهُ فی المُتَّخِذینَ لِلّهِ أنْدادًا. و لَو کانَ المُرادُ بِالحُبِّ هُوَ الإطاعَةُ مَجازًا کانَ المَعنَی: و الَّذینَ ءَامَنوا أطْوَعُ لِلّهِ و لَم‌یَستَقِمْ مَعْنَی التَّفْضیلِ لِأنّ طاعَةَ غَیرِهِم لَیسَتْ بِطاعَةٍ عِندَ اللهِ سُبحانَهُ؛ فالمُرادُ بِالحُبِّ مَعناهُ الحَقیقیّ. [۳]
«دراین آیه دلیلی است بر اینکه محبّت به صورت واقعی و نه مَجازی به خداوند متعال تعلّق می‌گیرد؛ بخلاف آنهائی که گفته‌اند: حُبّ وصفی شهوانی است و تنها به امور جسمی و جسمانی تعلّق می‌گیرد و هرگز در معنای حقیقی خود، بالنّسبه به خداوند اطلاق نمی‌شود. این جماعت حُبّ خداوند را به معانی دیگر مانند اطاعت برگردانده و گفته‌اند: محبّت مجازاً عبارت است از اینکه انسان اوامر إلهی را انجام داده و از نواهی خداوند برحذر باشد؛ همانگونه که خود خداوند فرمود: «ای پیامبر! بگو: اگر خداوند را دوست دارید پس از من تبعیّت کنید که در اینصورت خدا شما را دوست می‌دارد.»
أمّا در حقیقت این آیه (یعنی آیه ۱۶۵، از سوره مبارکه بقره) دلیلی علیه این جماعت است، زیرا خداوند تبارک‌وتعالی با بیان أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ، درصدد بیان این معناست که محبّت به او قابل کمی و زیادی است واین محبّت در مؤمنین شدیدتر از کسانی است که برای خدا مثل و شریک اختیار کرده‌اند؛ پس اگر مراد خداوند از محبّت به خودش، اطاعت دستوراتش بوده و لفظ محبّت در این آیه به صورت مجازی به کار رفته بود، معنای آیه چنین می‌شد که: کسانی که ایمان آورده‌اند نسبت به خداوند از طاعت بیشتر برخوردارند؛ دراین صورت معنای تفضیل صحیح نبود، زیرا اصلاً طاعت غیرخدا در نزد پروردگار طاعت محسوب نمی‌شود و اینطور نیست که مشرکان هم مطیع خدا و هم مطیع غیرخدا باشند و اطاعتشان از خدا کمتر از اطاعت مؤمنان باشد!»
علاوه بر اینکه با توضیحات گذشته دانستیم که: محبّت می‌تواند به ذات إلهی تعلّق بگیرد و لذا وجهی ندارد از ظاهر این آیه و دیگر آیاتی که از محبّت خود خداوند سخن می‌گوید رفع ید نموده و آنها را حمل بر مجاز نمائیم. پس نتیجةً مراد خداوند از حُبّ در این آیه همان معنای حقیقی محبّت است نه مواردی مانند طاعت یا حُبّ نعمت و امور مشابه آن.