کتاب گلشن أحباب - مجلس چهل و یکم و مجلس شصت‌ویکم؛ أعمال شب نیمه شعبان.
أعوذُ بِاللَهِ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجیم
بِسمِ اللَهِ الرَّحمَنِ الرَّحیم
الحَمدُ لِلَّهِ رَبِّ العالَمینَ و صَلّی اللَهُ عَلی سَیِّدِنا مُحَمّدٍ و ءَالِهِ الطَّیِّبینَ الطّاهِرینَ
و لَعنَةُ اللَهِ عَلی أعدآئِهِم أجمَعینَ مِنَ الأَنَ إلی قیامِ یَومِ الدّینِ
و لا حَولَ و لا قُوَّةَ إلاّ بِاللَهِ العَلیِّ العَظیم
در آستانه ولادت با سعادت حضرت امام زمان علیه‌السّلام هستیم. شب نیمه ماه شعبان‌المعظّم، از لیالی بسیار شریف و عظیم می‌باشد و در روایات این شب را از شبهای قدر شمرده‌اند؛ یعنی همان‌طوری که شب نوزدهم ماه مبارک و شب بیست‌یکم و بیست‌وسوّم و در بعضی روایات شب بیست‌وهفتم ماه مبارک رمضان از لیالی قدر است، شب نیمه ماه شعبان نیز از لیالی قدر شمرده شده و شب قسمت‌نمودن أرزاق و آجال است.
مرحوم میرزا جوادآقای ملکی تبریزی در کتاب المراقبات[۱] می‌فرمایند: شب نیمه شعبان بسیار عظیم و شریف است و در این شب جهات و امور متعدّدی جمع شده که هریک از آن جهات برای عظمت این شب کافی است و آن جهات عبارتند از:
مِنها: أنّها مِن لَیالی القَدرِ، و لَیلَةُ قِسمَةِ الأرْزاقِ و الأَجالِ، کَما وَرَدَ فی الأخبارِ المُسْتَفیضَةِ، و فی بَعضِها أنّ اللهَ تَعالی جَعَلَ اللَیلَةَ لِلأئِمَّةِ کَما جَعَلَ لَیلَهَ‌القَدرِ لِرَسولِ اللهِ صَلّی‌اللهُ‌عَلَیهِ‌وءَالِهِ و الإشکالُ فی کَونِ لَیلَهِ‌القَدرِ أزْیَدَ مِن واحِدٍ یُتَصَوَّرُ ذلِکَ بِمَراتِبِ التَّقدیرِ.
یعنی: شب نیمه ماه شعبان از لیالی قدر بوده و در روایات مستفیضه وارد شده است که شب تقسیم‌نمودن ارزاق و آجال می‌باشد. و در بعضی از روایات داریم که خداوند تبارک‌وتعالی شب نیمه را برای أئمّه علیهم‌السّلام قرار داده، همان‌طوری که شب قدر را برای رسول الله صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم قرار داده است.
سپس این اشکال را مطرح می‌کنند که چگونه ممکن است تمام این شبها شب قدر باشد؟! یعنی شب نوزدهم و بیست‌ویکم و بیست‌وسوّم و بیست‌وهفتم رمضان و شب نیمه شعبان همه شب قدر باشد با اینکه لیله‌القدر یک شب بیشتر نیست؟!
در جواب می‌فرمایند: ما هم می‌گوئیم حقیقت شب قدر یکی است منتهی تقدیر، مراتب و شدّت و ضعف دارد و همان‌طور که نور، مقول به تشکیک بوده و شدّت و ضعف دارد، یعنی هم نور قوی داریم و هم نور ضعیف و از هر دو استضائه می‌کنیم، لیالی قدر هم همین‌طور است و آثار آن (که قسمت‌نمودن ارزاق و تقدیرنمودن عُمر انسان است) مقول به تشکیک بوده شدّت و ضعف دارد و در هر شبی که مراتبی از آن ظهور و بروز دارد آن را شب قدر می‌نامند.
و مِنها أنّها مِن مَواقِفِ زِیَارَةِ الحُسَینِ عَلَیهِ‌السّلامُ، یَزورُهُ فیهِ مِائَهُ‌ألْفِ نَبیٍّ سِوَی المَلَئِکَةِ؛ هذا مَوقِفٌ جَلیلٌ یَکشِفُ عَن أمرٍ عَظیمٍ یَکونُ فیه.
و از امور دیگری که دلیل بر عظمت این شب می‌باشد این‌است‌که: این شب از مواقف زیارت حضرت أباعبدالله الحسین علیه‌السّلام بوده و در این شب غیر از ملائکه، صدهزار پیغمبر ایشان را زیارت می‌کنند و زیارت انبیاء در شب نیمه شعبان موقف جلیلی است که کاشف از امر بزرگی در این شب است.
این شب امتیاز خاصّی دارد و إلاّ چرا پیغمبران و ملائکه به این کیفیّت در شبهای دیگر امام حسین علیه‌السّلام را زیارت نمی‌کنند؟! همواره هزاران ملک در کنار مرقد مطهّر حضرت امام حسین علیه‌السّلام بوده که شُعْثًا غُبْرًا (پریشان موی و گرد و غبار آلوده) ایشان را زیارت می‌کنند. [۲] و در روایت است که در این شب عزیز غیر از ملائکه، صدهزار پیغمبر امام حسین علیه‌السّلام را زیارت می‌کنند. [۳]
و مِنها: أنّها مِن اللَیالی المُؤکَّدِ فیها الإحیآءُ، و وَرَدَت فیها أعمالٌ و عِباداتٌ فاخِرَةٌ جِدًّا یُمکِنُ أن‌یُقالَ: إنّهُ لَم‌یَرِدْ فی شَی‌ءٍ مِنَ اللَیالی ـ لَیلَةِ القَدرِ و غَیرِها ـ مِثلُها أو أزیَدُ مِنها.
و از امور دیگری که دلیل بر عظمت این شب می‌باشد این‌است‌که: بر شب‌زنده‌داری نیمه شعبان تأکید فراوان شده است و أعمال و عبادات ارزشمندی در این شب وارد است. مرحوم آیة الله حاج میرزا جوادآقا در اینجا ادّعا می‌کند که می‌توانیم بگوئیم: در هیچ‌یک از شبها چه شب قدر که شب بیست‌وسوّم است و چه غیر شب قدر، مثل این أعمال یا لاأقل بیشتر از این أعمال وارد نشده است و این دلالت بر عظمت این لیله دارد.
و مِنها: أنّها لَیلَةٌ وُلِدَ فیها مَولودٌ لَم‌یولَدْ مِثلُهُ فی تَطهیرِ الأرضِ و الفَرَجِ العامِّ لِلمؤِنینَ مِنَ الأُمَم.
چه شب بزرگی است! چرا؟ چون در این شب مولودی متولّد شده که موجودی مثل ایشان به دنیا نیامده است که زمین را از لوث کفّار و منافقین پاک کند و گشایش عام برای مؤنین به ارمغان آورد. و تقدیر نبود که حتّی خود رسول الله صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم زمین را از لوث کفّار و منافقین پاک کنند!
از حضرت أمیرالمؤنین علیه‌السّلام تا امام حسن عسکری علیه‌السّلام آمدند و تقدیر نبود و نشد! أمیرالمؤنین علیه‌السّلام در خطبه‌ای می‌فرمایند: ما هِیَ إلاّ الکوفَةُ أَقْبِضُها و أَبْسُطُها. [۴] «فقط یک کوفه برای من مانده است؛ تنها جائی که بتوانم قبض و بسط و أمر و نهی داشته باشم فقط کوفه است.» شام که در دست معاویه بود و سائر بلاد هم که جزء حکومت حضرت بود در عمل تحت نفوذ حضرت نبود و فقط یک کوفه بود که حضرت می‌توانستند امر و نهی کنند و امر و نهیشان مطاع بود، آن کوفه هم که به حضرت وفا نکردند!
بله در این میان یک عدّه از شیعیان مخلِص و بعضاً مخلَص از فدَویهای حضرت أمیرالمؤنین علیه‌السّلام بودند، مثل میثم تمّار، عمّار یاسر، حُجربن‌عَدیّ، صعصعه‌بن‌صوحان که ایشان از حواریّون حضرت بودند. ولی آن مولودی که زمین را از لوث منافقین و کفّار بالکلّ تطهیر می‌کند فقط حضرت بقیّه‌الله‌الأعظم أرواحنافداه است که در این شب متولّد شده و مزید بر فضل و شرف این شب گشته است.
سسپس ایشان در کتاب المراقبات أعمال این شب را ذکر کرده می‌فرمایند:
و مِن مُهِمّاتِ أعمالِها الصَّلَواتُ الوارِداتُ لاسیَّما مِائَةِ رَکعَةٍ بِألْفِ: قُلْ هُوَ اللَهُ أَحَدٌ. قالَ السَّیِّدُ قُدِّسَ‌سِرُّهُ: قالَ راوی الحَدیثِ: و لَقَدحَدَّثَنی ثَلاثونَ مِن أصحابِ رَسولِ اللهِ صَلّی‌اللهُ‌عَلَیهِ‌وءَالِهِ إلی ءَاخِرِ ما نَرویهِ ءَانِفًا. و دونَهُ فی الفَضلِ و مِثلُهُ فی الاِعتِبارِ أربَعُ رَکَعاتٍ فی کُلِّ رَکعَةٍ مِائَةُ: قُلْ هُوَ اللَهُ أَحَدٌ. [۵]
از أعمال مهمّ این شب نمازهای وارد در آن است؛ به‌خصوص صد رکعت نمازی که مشتمل بر هزار مرتبه: قُلْ هُوَ اللَهُ أَحَدٌ است و مثل این نماز در اعتبار سندی و البتّه پائین‌تر از آن در فضیلت، چهار رکعت نماز است که در هر رکعت صد مرتبه: قُلْ هُوَ اللَهُ أَحَدٌ دارد که مجموعاً چهارصد مرتبه می‌شود.
البتّه نمازهائی که در شب نیمه ماه شعبان ذکر شده در صورتی است که انسان نتواند آن صد رکعت نماز را بخواند که إن‌شاءالله چگونگی آن نماز صد رکعتی را برایتان عرض می‌کنم.
روایتی در إقبال هست که مرحوم میرزا جوادآقا هم در اینجا نقل می‌کنند که رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم می‌فرمایند:
کُنْتُ نآئِمًا لَیْلَةَ النِّصْفِ مِن شَعْبانَ فَأَتانی جَبْرَئیلُ عَلَیهِ‌السَّلامُ فَقالَ: أَتَنامُ فی هَذِهِ اللَیْلَةِ؟ فَقُلْتُ: یا جَبْرَئیلُ! و ما هَذِهِ اللَیْلَةُ؟ قالَ: هِیَ لَیْلَةُ النِّصْفِ مِن شَعْبانَ. قُمْ یا مُحَمَّدُ! فَأَقامَنی ثُمَّ ذَهَبَ بی إلَی البَقیعِ. ثُمَّ قالَ لی: ارْفَعْ رَأْسَکَ! فَإنّ هَذِهِ لَیْلَةٌ تُفْتَحُ فیها أَبْوابُ السَّمآءِ فَیُفْتَحُ فیها أَبْوابُ الرَّحْمَةِ و بابُ الرِّضْوانِ و بابُ المَغْفِرَةِ و بابُ الفَضْلِ و بابُ التَّوْبَةِ و بابُ النِّعْمَةِ و بابُ الجودِ و بابُ الإحْسانِ.
«در شب نیمه شعبان خوابیده بودم که جبرئیل نزد من آمد و عرضه داشت: آیا در این شب می‌خوابی؟! گفتم: این شب مگر چه شبی است؟ عرضه داشت: شب نیمه شعبان است. بلند شو ای محمّد! سپس جبرئیل مرا بلند کرد و به قبرستان بقیع برد و گفت: سرت را بلند کن! این شب شبی است که درهای آسمان باز شده پس دربهای رحمت، درب رضوان پروردگار، درب مغفرت خدا، درب فضل پروردگار، درب توبه، درب نعمت‌های پروردگار، درب جود و کرم و درب احسان خداوند در این شب گشوده می‌شود!»
یُعْتِقُ اللَهُ فیها بِعَدَدِ شُعورِ النَّعَمِ و أَصْوافِها و یُثْبِتُ اللَهُ فیها الأَجالَ و یُقَسِّمُ فیها الأَرْزاقَ مِنَ السَّنَةِ إلَی السَّنَةِ و یُنْزِلُ ما یَحْدُثُ فی السَّنَةِ کُلِّها.
«خداوند در این شب به تعداد مو و پشمهای چهارپایان بندگان خود را آزاد می‌کند! و در این شب خداوند مقدار عمر افراد را مقرّر و ثابت می‌نماید و رزق و روزی مردم تا سال آینده را در این شب تقسیم کرده! و تمامی حوادث سال را در این شب نازل می‌نماید.»
یا مُحَمَّدُ! مَن أَحْیاها بِتَسْبیحٍ و تَهْلیلٍ و تَکْبیرٍ و دُعآءٍ و صَلَوةٍ و قِرآءَةٍ و تَطَوُّعٍ و اسْتِغْفارٍ کانَتِ الجَنَّةُ لَهُ مَنْزِلاً و مَقیلاً و غَفَرَ اللَهُ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنْبِهِ و ما تَأَخَّرَ.
«ای محمّد! کسی‌که این شب را إحیاء بدارد، به این صورت که: سبحان الله و لا إله إلاّ الله و الله أکبر بگوید، دعا و نماز و قرآن بخواند و أعمال مستحبّی و استغفار انجام دهد، بهشت جایگاه و محلّ آسایش او خواهد بود و خداوند گناهان قدیم و جدید وی را می‌آمرزد.»
یا مُحَمَّدُ! مَن صَلَّی فیها مِائَةَ رَکْعَةٍ یَقْرَأُ فی کُلِّ رَکْعَةٍ فاتِحَةَ الکِتابِ مَرَّةً و قُلْ هُوَ اللَهُ أَحَدٌ عَشْرَ مَرّاتٍ، فَإذا فَرَغَ مِنَ الصَّلَوةِ قَرَأَ ءَایَهَ‌الکُرْسیِّ عَشْرَ مَرّاتٍ و فاتِحَةَ الکِتابِ عَشْرًا و سَبَّحَ اللَهَ مِائَةَ مَرَّةٍ؛ غَفَرَ اللَهُ لَهُ مِائَةَ کَبیرَةٍ موبِقَةٍ موجِبَةٍ لِلنّارِ و أُعطِیَ بِکُلِّ سورَةٍ و تَسبیحَةٍ قَصرًا فی الجَنَّةِ و شَفَّعَهُ اللَهُ فی مِائَةٍ مِن أَهُلِ بَیْتِهِ. و شَرَکَهُ فی ثَوابِ الشُّهَدآءِ.
«ای محمّد! اگر کسی در شب نیمه شعبان صد رکعت نماز بخواند و در هر رکعتی یک حمد و ده مرتبه: قُلْ هُوَ اللَهُ أَحَدٌ بخواند که مجموعاً هزار مرتبه: قُلْ هُوَ اللَهُ أَحَدٌ می‌شود و زمانی که از نماز فارغ می‌شود ده مرتبه آیه‌الکرسی و ده مرتبه سوره حمد بخواند و صد مرتبه سبحان الله بگوید، خداوند صد گناه بزرگ او که موجب آتش است را می‌بخشد و در برابر هر سوره و تسبیحی به او قصری در بهشت عنایت می‌کند و او را برای صد نفر از اهل بیتش شفیع قرار می‌دهد و او را با شهداء در ثواب شریک می‌کند!» شهداء چقدر نزد خدا أجر دارند؟ این شخص در ثواب ایشان شریک می‌شود!
و أَعْطاهُ اللَهُ ما یُعْطی صآئِمی هَذا الشَّهْرِ و قآئِمی هَذِهِ اللَیْلَةِ. «و خداوند آنچه به روزه‌داران در این ماه و قیام‌کنندگان در این شب می‌دهد، به این شخص هم عنایت می‌کند.»
أهمّ عبادات ماه شعبان و رجب روزه‌گرفتن است. آنهائی که تمام ماه شعبان را روزه گرفتند چقدر فضیلت دارند؟! خداوند تمام ثواب روزه‌داران را برای این شخص می‌نویسد. همچنین افرادی که در این شب تا صبح به قیام مشغول بوده عبادت می‌کردند چقدر أجر دارند؟! خداوند تمام آنچه به ایشان داده است را به این شخص می‌دهد. مِن غَیْرِ أن‌یَنْقُصَ مِن أُجورِهِمْ شَیْ‌ءٌ. «بدون اینکه از أجر و پاداش ایشان ذرّه‌ای کم شود.»
فَأَحْیِها یا مُحَمَّدُ! و أْمُرْ أُمَّتَکَ بِإحْیآئِها و التَّقَرُّبِ إلَی اللَهِ تَعالَی بِالعَمَلِ فیها؛ فَإنّها لَیْلَةٌ شَریفَةٌ. باز تأکید مجدّد نموده می‌فرماید: «ای محمّد! این شب را إحیاء بدار و امّت خود را امر کن که این شب را إحیاء بدارند و با أعمال صالحه خود در این شب، به خدا تقرّب بجویند؛ که این شب، شب شریفی است!»
لَقَدأَتَیْتُکَ یا مُحَمَّدُ! و ما فی السَّمآءِ مَلَکٌ إلاّ و قَدصَفَّ قَدَمَیْهِ فی هَذِهِ اللَیْلَةِ بَیْنَ یَدَیِ اللَهِ تَعالَی، قالَ: فَهُمْ بَیْنَ راکِعٍ و قآئِمٍ و ساجِدٍ و داعٍ و مُکَبِّرٍ و مُسْتَغْفِرٍ و مُسَبِّحٍ. «ای محمّد! من در حالی نزد تو آمدم که در آسمان هیچ ملکی نبود مگر اینکه در این شب در برابر پروردگار، قدمهای خود را کنار هم قرار داده بودند؛ برخی در حال رکوع، برخی در حال قیام، برخی دیگر در حال سجود، برخی در حال دعا، گروهی در حال تکبیر و برخی استغفار می‌کردند و برخی مشغول تسبیح پروردگار بودند.»
یا مُحَمَّدُ! إنّ اللَهَ تَعالَی یَطَّلِعُ فی هَذِهِ اللَیْلَةِ فَیَغْفِرُ لِکُلِّ مُؤمِنٍ قآئِمٍ یُصَلّی و قاعِدٍ یُسَبِّحُ و راکِعٍ و ساجِدٍ و ذاکِرٍ. «ای محمّد! خداوند متعال در این شب بر حال عباد نظر می‌نماید و هر مؤنی که ایستاده و مشغول نماز است، یا نشسته و تسبیح خدا می‌گوید، یا در حال رکوع، یا سجود و یا در حال ذکر است را مورد غفران خود قرار می‌دهد.»
و هیَ لَیْلَةٌ لایَدْعُو فیها داعٍ إلاّ اسْتُجیبَ لَهُ و لا سآئِلٌ إلاّ أُعْطیَ. و لا مُسْتَغْفِرٌ إلاّ غُفِرَ لَهُ و لا تآئِبٌ إلاّ یَتوبُ عَلَیهِ. مَن حُرِمَ خَیْرَها یا مُحَمَّدُ! فَقَدحُرِمَ. «این شب، شبی است که هیچ دعاکننده‌ای دعا نمی‌کند مگر اینکه خدا دعای او را مستجاب می‌کند و هیچ سائلی از پروردگار چیزی را مسألت نمی‌کند إلاّ اینکه به او عطا شده و عنایت می‌گردد، و هیچ‌کس طلب آمرزش نمی‌کند إلاّ اینکه مورد عفو و مغفرت پروردگار واقع می‌شود، و هیچ توبه‌کننده‌ای نیست مگر اینکه توبه او پذیرفته می‌شود. ای محمّد! کسی‌که از خیر این شب محروم شود، همانا او محروم است.»
و کانَ رَسولُ اللَهِ صَلَّی‌اللَهُ‌عَلَیهِ‌وءَالِهِ‌وسَلَّمَ یَدْعو فیها فَیَقولُ: «رسول اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم در این شب دعا کرده و این فقرات را می‌خواندند:»
اللَهُمَّ اقْسِمْ لَنا مِن خَشْیَتِکَ ما یَحولُ بَیْنَنا و بَیْنَ مَعْصیَتِکَ و مِن طاعَتِکَ ما تُبَلِّغُنا بِهِ مِن رِضْوانِکَ و مِنَ الیَقینِ ما یُهَوِّنُ عَلَینا بِهِ مُصِیباتِ الدُّنْیا. اللَهُمَّ مَتِّعْنا بِأَسْماعِنا و أَبْصارِنا و قُوَّتِنا ما أَحْیَیْتَنا و اجْعَلْهُ الوارِثَ مِنّا و اجْعَلْ ثارَنا عَلَی مَن ظَلَمَنا و انْصُرْنا عَلَی مَن عادانا و لاتَجْعَلْ مُصیبَتَنا فی دینِنا و لاتَجْعَلِ الدُّنْیا أَکْبَرَ هَمِّنا و لا مَبْلَغَ عِلْمِنا و لاتُسَلِّطْ عَلَینا مَن لایَرْحَمُنا بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمینَ. [۶]
«خداوندا! ترس و خشیتِ از خودت را به میزانی در وجودمان قرار بده که بین ما و انجام گناه جدائی اندازد و آن‌چنان طاعت و عبادتی روزیمان کن که ما را به بهشت رضوان تو برساند و به ما یقینی عنایت کن که سختی‌ها و مصیبات دنیا را برایمان آسان کند.
خداوندا! تا زمانی که به ما حیات می‌بخشی، ما را از چشم و گوش و نیرویمان بهره‌مند گردان و مرگ ما را مقدّم بر ازبین‌رفتن آنها قرار بده، و انتقام ما را از کسانی‌که به ما ستم کرده‌اند بگیر، و ما را در برابر کسانی‌که با ما دشمنی می‌کنند یاری رسانده و پیروز گردان، و ما را در دینمان دچار بلا و مصیبت مکن، و دغدغه و توجّه اصلی ما و نهایت و هدف دانش‌اندوزی ما را در امور دنیا قرار مده، و کسی‌که به ما رحم نمی‌کند را بر ما مسلّط مکن. ای مهربانترین مهربانان! با رحمت خود این دعاها را برآورده ساز.»
خیلی خوب است که انسان در شب نیمه شعبان این دعا را زیاد بخواند و به یک‌بار اکتفا نکند؛ چنانکه حضرت رسول اکرم صلّی‌الله علیه‌وآله‌وسلّم این دعا را زیاد می‌خواندند و خواندن این دعا در اوقات دیگر نیز مستحبّ است. [۷]
از أعمال دیگر این شب غسل است و بهتر است انسان اوّل شب غسل نماید. [۸] همچنین از أعمالی که در این شب عزیز بسیار فضیلت دارد زیارت امام حسین علیه‌السّلام است؛ حضرت در شب نیمه شعبان زیارت مخصوصه دارند. [۹]
و از أعمالی که در این شب وارد شده دعای کمیل است و اصلاً ورود دعای کمیل در شب نیمه شعبان بوده نه در شبهای جمعه. بله، خواندن آن در شبهای جمعه نیز مستحبّ است، بلکه در هر شبی و هر وقتی که انسان حال دارد خواندن این دعا مستحب بوده و اختصاص به شب جمعه ندارد.
مضامین این دعا بسیار عالی است. مرحوم سیّدابن‌طاووس در إقبال از شیخ طوسی روایت کرده‌اند که: کمیل در شب نیمه شعبان، أمیرالمؤنین علیه‌السّلام را دید که به سجده افتاده و این دعا را می‌خوانند؛ همین دعائی که در شبهای جمعه می‌خوانیم.
سپس مرحوم سیّدابن‌طاووس در إقبال می‌گوید: من روایت دیگری را دیدم که لفظ آن این بود:
کمیل‌بن‌زیاد می‌گوید: من با مولایم أمیرالمؤنین علیه‌السّلام در مسجد بصره نشسته بودم و همراه ایشان جماعتی از اصحابشان نشسته بودند که بعضی از اصحاب سؤل کردند: معنای این آیه: فِیهَا یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ[۱۰] چیست؟ حضرت پاسخ دادند: آن شب نیمه شعبان است! وَالَّذی نَفْسُ عَلیٍّ بِیَدِهِ إنّهُ ما مِن عَبْدٍ إلاّ و جَمیعُ ما یَجْری عَلَیهِ مِن خَیْرٍ و شَرٍّ مَقْسومٌ لَهُ فی لَیْلَةِ النِّصْفِ مِن شَعْبانَ إلَی ءَاخِرِ السَّنَةِ فی مِثْلِ تِلْکَ اللَیْلَةِ المُقْبِلَةِ.
عجیب است! أمیرالمؤنین علیه‌السّلام می‌فرمایند: «قسم به آن خدائی که جان علی در دست اوست! همانا هیچ بنده‌ای نیست مگر اینکه تمام کارهای خوب و بد او که از این شب تا شب نیمه شعبان سال آینده انجام می‌دهد، همه در این شب برای او قسمت می‌شود.»
شاهد عرض اینجاست که حضرت بعد از این می‌فرمایند: و ما مِن عَبْدٍ یُحْییها و یَدْعو بِدُعآءِ الخَضِرِ عَلَیهِ‌السَّلامُ إلاّ أُجیبَ لَهُ. «هیچ بنده‌ای نیست که این شب را تا به صبح نخوابد و عبادت کند و خداوند را با دعای حضرت خضر علیه‌السّلام بخواند، مگر اینکه خدا دعوت او را پذیرفته جوابش را می‌دهد و به او عنایت می‌کند.»
کمیل می‌گوید: هنگامی‌که أمیرالمؤنین علیه‌السّلام از مسجد برگشتند، من شب به خانه حضرت آمدم و وارد بر حضرت شدم. حضرت فرمودند: ما جآءَ بِکَ یا کُمَیْلُ؟! «چه چیزی باعث شد به اینجا بیائی؟!» کمیل عرضه داشت: دعای خضر! شما فرمودید: اگر کسی در شب نیمه شعبان دعای خضر را بخواند خدا دعوتش را استجابت می‌کند؛ آمده‌ام این دعا را بگیرم!
حضرت فرمودند: اجْلِسْ یا کُمَیْلُ! إذا حَفِظْتَ هَذا الدُّعآءَ فَادْعُ بِهِ کُلَّ لَیْلَةِ جُمُعَةٍ أَوْ فی الشَّهْرِ مَرَّةً أَوْ فی السَّنَةِ مَرَّةً أَوْ فی عُمُرِکَ مَرَّةً؛ تُکْفَ و تُنْصَرْ و تُرْزَقْ و لَنْ‌تُعْدَمِ المَغْفِرَةَ. «ای کمیل! بنشین. این دعا را که حفظ کردی هر شب جمعه آن را بخوان، یا در هر ماه یک مرتبه آن را بخوان، یا در هر سالی یک مرتبه بخوان، و یا در مدّت عمرت یک‌بار این دعا را بخوان؛ اگر چنین کنی، محفوظ می‌شوی و خدا یاریت کرده و روزی تو را می‌دهد و مغفرت نصیبت می‌شود.»
یعنی: ولو این دعا را سالی یک مرتبه بخوانی، ولو الآن بخوانی و دیگر تا آخر عمرت این دعا را نخوانی، خدا به مقدار همان یک‌بار روزیت را می‌دهد و تو را نصرت کرده و از شرّ آفات مصون می‌دارد.
کمیل از حواریّین أمیرالمؤنین علیه‌السّلام و از خصّیصین حضرت بوده و چقدر حضرت در این عبارت از کمیل قدردانی می‌کنند که می‌فرمایند: یا کُمَیْلُ! أَوْجَبَ لَکَ طولُ الصُّحْبَةِ لَنا أَن‌نَجودَ لَکَ بِما سَأَلْتَ. «این طول مصاحبتی که با ما داشتی، بر ما واجب کرد که جود و بخشش کرده و آنچه را که خواستی به تو بدهیم!» این دعا دعائی نیست که به هرکسی بدهند؛ حضرت آن را به کمیل که از خصّیصین بوده مرحمت فرمودند!
ببینید الآن چه نعمت بزرگی در اختیار ما هست! قدردانی این نعمت این‌است‌که انسان لاأقل هر شب جمعه این دعا را بخواند.
سپس حضرت به کمیل می‌فرمایند: این دعا را بنویس: اللَهُمَّ إنّی أَسْأَلُکَ بِرَحْمَتِکَ الَتی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْ‌ءٍ ـ تا آخر دعا. [۱۱]
پس خوب است که رفقا این دعا را إن‌شاءالله در شب نیمه شعبان بخوانند که اصل ورود آن در شب نیمه شعبان است و عرض کردیم که در شب نیمه شعبان کمیل حضرت أمیرالمؤنین علیه‌السّلام را دید که به سجده افتاده و این دعا را می‌خواندند.
سپس می‌فرمایند: از أهمّ أعمال این شب زیارت امام حسین علیه‌السّلام است و اگر ممکن نبود که مرقد مطهّر ایشان را زیارت کنیم از همین‌جا و از راه دور حضرت را زیارت کنیم. درباره زیارت آن حضرت مخصوصاً در این شب فضیلت بسیاری وارد شده است و علّتی که برای أفضل‌بودن زیارت آن حضرت ذکر شده این‌است‌که: زائر حضرت به منزله کسی است که خداوند تبارک‌وتعالی را در عرش زیارت کند. [۱۲]
این شب، شب بسیار مهمّ و شب بسیار جلیلی است! آنچه را انسان آرزو دارد و می‌خواهد که آرزوی سالکین راه خدا خود خداست، باید در این شب از خدا مسألت کند؛ لایَدْعو فیها داعٍ إلاّ اسْتُجیبَ لَهُ و لا سآئِلٌ إلاّ أُعْطیَ. این شب، شبی است که خدا هیچ مؤن و هیچ عبدی را دست خالی برنمی‌گرداند.
پس أعمال شب نیمه شعبان چه بود؟ اوّل: غسل، دوّم: إحیاء و بیداربودن در شب أعمّ از اینکه عبادت کند یا عبادت نکند، ولی به یاد خدا باشد یا لاأقل به امور لهو و غفلت مشغول نگردد. منتهی أفضل این‌است‌که عبادت کند و به‌خصوص نمازهائی که وارد شده را بخواند و اگر چنانچه آن صد رکعت همراه هزار مرتبه: قُلْ هُوَ اللَهُ أَحَدٌ برای او مشکل و سنگین است، می‌تواند صد رکعت نماز را با همان یک مرتبه: قُلْ هُوَ اللَهُ أَحَدٌ یا پنج مرتبه: قُلْ هُوَ اللَهُ أَحَدٌ بخواند و اگر نمی‌تواند لاأقل چهار رکعت نمازی که در مفاتیح ذکر شده را بعد از نماز عشاء بخواند. [۱۳] سوّم: زیارت امام حسین علیه‌السّلام، و چهارم: دعای کمیل.
أدعیه بسیاری در این شب وارد است ولی اگر انسان همین مقدار را انجام دهد وقت او را استیعاب خواهد کرد. البتّه آن دعائی هم که حضرت رسول اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم در این شب می‌خواندند آن دعا را هم فراموش نکنید: اللَهُمَّ اقْسِمْ لَنا مِن خَشْیَتِکَ ما یَحولُ بَیْنَنا و بَیْنَ مَعْصیَتِکَ ـ تا آخر دعا که گذشت.
إن‌شاءالله خداوند به همه ما توفیق دهد که درک این لیله عظیمه را بنمائیم و إن‌شاءالله در این شب خداوند ما را از زوّار امام حسین علیه‌السّلام قرار دهد و تمام آنچه را که در این شب برای ما تقدیر می‌فرماید، همه از خیرات و برکات و رحمات و مغفرت‌هائی باشد که عائد ما می‌شود و بدیها و زشتیها و پلیدیها را از ما دور نموده و ما را به عالم نور و عالم توحید خودش إن‌شاءالله برساند.
اللهمّ صَلّ علی محمّد و ءَال محمّد و عجِّل فرجَهم و العَن عدوَّهم
أعوذُ بِاللَهِ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجیم
بِسمِ اللَهِ الرَّحمَنِ الرَّحیم
الحَمدُ لِلَّهِ رَبِّ العالَمینَ و صَلّی اللَهُ عَلی سَیِّدِنا مُحَمّدٍ و ءَالِهِ الطَّیِّبینَ الطّاهِرینَ
و لَعنَةُ اللَهِ عَلی أعدآئِهِم أجمَعینَ مِنَ الأَنَ إلی قیامِ یَومِ الدّینِ
و لا حَولَ و لا قُوَّةَ إلاّ بِاللَهِ العَلیِّ العَظیم[۱۴]
إنّ لِلَّهِ فی أَیّامِ دَهْرِکُم نَفَحاتٍ؛ أَلا فَتَعَرَّضوا لَها. [۱۵] «همانا برای پروردگارتان در أیّام زندگی شما نسیم‌هائی است؛ پس آگاه باشید و خود را در معرض آنها قرار داده و از آنها روی نگردانید.»
برای سالک راه خدا گاهی موقعیّت‌هائی پیش می‌آید و نفحاتی قدسی وزیده می‌شود که اگر انسان با آغوش باز آن نفحات را پذیرا باشد بهره کافی و وافی می‌برد. أَلا فَتَعَرَّضوا لَها. یعنی: «پذیرای این نفحات باشید.» و این نفحات قدسیّه و این موقعیّت‌ها را مغتنم شمرده حدّأکثر استفاده را ببرید.
شب نیمه شعبان از شبهائی است که آن نفحات قدسیّه إلهیّه وزیده می‌شود و آنهائی که این شب را إحیاء گرفته و بیدار و یقظان هستند استفاده کافی و شافی می‌برند. لذا در این شب نمازها و دعاهائی عالیه‌المضامین وارد شده است و رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم و ائمّه طاهرین این شب را إحیاء گرفته بیدار بودند.
از امام باقر علیه‌السّلام درباره فضیلت شب نیمه شعبان پرسیدند، حضرت فرمودند:
هِیَ أَفضَلُ لَیْلَةٍ بَعدَ لَیْلَةِ القَدْرِ، فیها یَمنَحُ اللَهُ العِبادَ فَضْلَهُ و یَغفِرُ لَهُم بِمَنِّهِ، فَاجْتَهدوا فی القُرْبَةِ إلَی اللَهِ تَعالَی فیها. «شب نیمه شعبان بافضیلت‌ترین شب بعد از شب قدر می‌باشد؛ (یعنی هیچ شبی بعد از شب قدر به رتبه این شب نمی‌رسد.) در این شب خداوند تبارک‌وتعالی از فضل خود به بندگان عنایت می‌کند و ایشان را مورد غفران و آمرزش قرار می‌دهد، پس در این شب در تقرّب به‌سوی خداوند کوشش کنید.»
فَإنّها لَیْلَةٌ ءَالَی اللَهُ عَزَّوجَلَّ عَلَی نَفْسِهِ أَن لایَرُدَّ فیها سآئِلاً ما لَم‌یَسأَلِ اللَهَ مَعصیَةً. خیلی عجیب است! می‌فرماید: «این شب، شبی است که خداوند عزّوجلّ بر ذات مقدّس خود قسم یاد فرموده که هیچ سائلی را مادامی که درخواست معصیت نکرده باشد از درگاه خود نراند.»
اگر انسان دعا کند که خدا به او روزی ظاهری یا روزی معنوی بدهد این درخواست‌ها خوب است، أمّا اگر مِن باب مثال از خدا درخواست کند که خدا رَحِم او را مبتلا به أمراض کند یا درخواست کند که خداوند اسباب عمل حرامی را برای او فراهم نماید، این درخواست‌ها حرام بوده خداوند قبول نمی‌کند.
کما اینکه در روایات مختلفی طلب معصیت و قطع رحم از استجابت دعا استثناء شده است؛ مثلا در زیارت حضرت علیّ‌بن‌موسی‌الرّضا علیه‌السّلام آمده است که: زائر حضرت هر دعائی در قنوت بخواند مستجاب می‌شود، مَا لَم‌یَسأَلْ فی مَأْثَمٍ أَو قَطیعَةِ رَحِمٍ. [۱۶] «تا زمانی‌که دعای او درباره ارتکاب گناه یا قطع رحم نباشد.»
پس خداوند متعال در شب نیمه شعبان هر دعائی غیر از معصیت را مستجاب می‌کند و این از فضیلت و عظمت این شب خبر می‌دهد، چقدر رحمت خدا شمول دارد که هیچ دعائی نیست مگر اینکه خداوند متعال آن را مستجاب می‌کند!
سپس حضرت می‌فرمایند: و إنّها اللَیْلَةُ الَّتی جَعَلَها اللَهُ لَنا أَهْلَ البَیْتِ بِإزآءِ ما جَعَلَ لَیْلَةَ القَدْرِ لِنَبیِّنا صَلَّی‌اللَهُ‌عَلَیه‌وءَالِهِ‌وسَلَّمَ.
«شب نیمه شعبان شبی است که خداوند تبارک‌وتعالی برای ما اهل بیت قرار داده است در مقابل شب قدر که خداوند آن را برای پیغمبر قرار داده است.» فَاجْتَهِدوا فی الدُّعآءِ و الثَّنآءِ عَلَی اللَهِ تَعالَی. [۱۷] «پس در این شب در دعاکردن و ثناء بر خداوند تلاش و کوشش کنید.»
از برکات عظیم امشب این‌است‌که میلاد با سعادت حضرت امام زمان علیه‌السّلام در چنین شبی واقع شده است. در سال ۲۵۵ هجری قمری هنگام سحر بود که حضرت ولیّ عصر صلوات‌الله‌علیه در سامرّاء جهان را به نور وجود خود روشن فرمودند که این امر باعث مزید فضیلت و شرف و عظمت این شب گردید. [۱۸]
غسل در اوّل این شب مستحبّ است و در روایت است که غسل امشب گناهان را محو می‌کند. [۱۹] همچنین مستحبّ است انسان این شب را تا صبح بیدار باشد، [۲۰] أعمّ از اینکه دعا بکند، نماز بخواند یا نخواند؛ خودِ نفس بیداری که به معصیت نگذرد و با یاد خدا باشد مستحبّ است، البتّه اگر به عبادات و نماز مشغول شود و أدعیه وارده در این شب را به مقدار وسع و توانش بخواند بسیار بهتر و نورٌ علی نور می‌شود.
از بافضیلت‌ترین أعمال این شب زیارت حضرت أباعبدالله علیه‌السّلام است که در روایت، این شب را از موارد خاصّ زیارت آن حضرت شمرده است، همان‌طور که زیارت ایشان در شب عرفه و شب عاشورا و شبهای جمعه بسیار فضیلت دارد.
امام صادق علیه‌السّلام می‌فرمایند: مَن أَحَبَّ أَن‌یُصافِحَهُ مِائَةُ أَلْفِ نَبیٍّ و أَرْبَعَهٌ‌وعِشْرونَ‌أَلْفَ نَبیٍّ فَلْیَزُرْ قَبْرَ أبی‌عَبْدِاللَهِ الحُسَینِ‌بْنِ‌عَلیٍّ عَلَیهِماالسّلامُ فی النِّصْفِ مِن شَعْبانَ. [۲۱] «هرکس می‌خواهد صدوبیست‌وچهارهزار پیغمبر با او مصافحه کنند، پس در نیمه شعبان امام حسین علیه‌السّلام را زیارت کند.»
أقلّ زیارت آن حضرت این‌است‌که به بالای بام رفته و درحالی‌که رو به قبر مطهّر أباعبدالله علیه‌السّلام ایستاده‌اید به قبر اشاره کرده بگوئید: السّلامُ عَلَیکَ یا أَباعَبْدِاللَهِ السّلامُ عَلَیکَ و رَحْمَةُ اللَهِ و بَرَکاتُهُ. [۲۲] زیارت امام حسین علیه‌السّلام در این شب و روز چقدر فضیلت دارد که صدوبیست‌وچهارهزار پیغمبر با انسان مصافحه می‌کنند.
در این شب دعاهائی عالیه‌المضامین وارد شده که مستحبّ است خوانده شود. همچنین دعای کمیل که در شبهای جمعه می‌خوانیم اصل ورودش در شب نیمه شعبان است. [۲۳] و کذلک مستحبّ است هریک از تسبیحات أربعه را در این شب صد مرتبه بگوئید. [۲۴]
شب نیمه شعبانِ رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم
امام صادق علیه‌السّلام می‌فرمایند: رسول خدا صلّی‌الله‌علیه وآله‌وسلّم شب نیمه شعبان نزد عائشه بودند. نصف شب رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم از فراش خود برخواستند و رفتند. هنگامی‌که عائشه بیدار شد متوجّه شد که رسول خدا در جای خود نیستند، فَدَخَلَها ما یَتَداخَلُ النِّسآءَ و ظَنَّتْ أَنّهُ قَدقامَ إلَی بَعضِ نِسآئِهِ فَقامَتْ و تَلَفَّفَتْ بِشِمْلَتِها. «غیرت زنانگی او را گرفت، گمان کرد که حضرت به حجره زنهای دیگرشان رفتند، نتوانست صبر کند، برخواست و روانداز را به دور خود پیچید و رفت.»
در اینجا امام صادق علیه‌السّلام زهد و ساده‌زیستی حضرت رسول صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم را توضیح داده و می‌فرمایند: و أَیْمُ اللَهِ! ما کانَ قَزًّا و لا کَتّانًا و لا قُطْنًا و لَکِن کانَ سَداهُ شَعْرًا و لَحْمَتُهُ أوْبارَ الإبِلِ. «قسم به خدا! این روانداز رسول خدا نه از ابریشم بود و نه از کتّان و نه از پنبه، بلکه تارش از مو و پودش از کرک‌های شتر بود.»
فَقامَتْ تَطلُبُ رَسولَ اللَهِ صَلَّی‌اللَهُ‌عَلَیهِ‌وءَالِهِ‌وسَلَّمَ فی حُجَرِ نِسآئِهِ حُجْرَةً حُجْرَةً، فَبَینا هِیَ کَذَلِکَ إذ نَظَرَتْ إلَی رَسولِ اللَهِ صَلَّی‌اللَهُ‌عَلَیهِ‌وءَالِهِ‌وسَلَّمَ ساجِدًا کَثَوْبٍ مُتَلَبِّطٍ عَلَی وَجْهِ الأَرْضِ. «عائشه برخواست تا حجره‌های رسول خدا را یک‌یک بگردد و ایشان را پیدا کند، در همین حال بود که دید رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم در حال سجده، مانند لباسی که روی زمین پهن شده باشد، به زمین افتاده‌اند.»
فَدَنَتْ مِنهُ قَریبًا فَسَمِعَتْهُ فی سُجودِهِ و هُوَ یَقول: سَجَدَ لَکَ سَوادی و خَیالی و ءَامَنَ بِکَ فُؤدی، هَذِهِ یَدایَ و ما جَنَیتُهُ عَلَی نَفْسی. «نزدیک آمد و شنید که رسول خدا در حال سجده این دعا را می‌خوانند: پروردگارا! سواد و خیال من، جسم و روح من، بدن و برزخ من تمام بر تو سجده کرده است و قلب من به تو ایمان آورده است. (یعنی نه تنها بدن من به سجده افتاده که سرّ و روح من هم برای تو سجده کرده است.) این دو دست من است و آن جنایت‌هائی که بر خود وارد ساختم.»
رسول خدا چه جنایتی بر خود وارد ساخته است؟! جائی که رسول خدا در مقام عبودیّت عرضه می‌دارد: و ما جَنَیْتُهُ عَلَی نَفْسی، تکلیف ما چیست؟! ما چه باید بگوئیم؟!
یا عَظیمُ تُرجَی لِکُلِّ عَظیمٍ! اغْفِر لیَ العَظیمَ فَإنّهُ لایَغفِرُ الذَّنْبَ العَظیمَ إلاّ الرَّبُّ العَظیمُ. «ای خدای بزرگی که برای هر کار بزرگ و عظیمی نظر و امید به‌سوی توست! گناهان بزرگ مرا ببخش که جز پروردگار بزرگ کسی گناهان بزرگ را نمی‌آمرزد.»
سپس آقا رسول خدا سرشان را از سجده برداشتند و دومرتبه سر به سجده گذاشته عرضه داشتند: أَعوذُ بِنورِ وَجْهِکَ الَّذی أَضآءَتْ لَهُ السَّمَواتُ و الأَرَضونَ و انْکَشَفَتْ لَهُ الظُّلُماتُ و صَلَحَ عَلَیهِ أَمْرُ الأَوَّلینَ و الأَخِرینَ، مِن فُجآءَةِ نَقِمَتِکَ و مِن تَحْویلِ عافیَتِکَ و مِن زَوالِ نِعْمَتِکَ. اللَهُمَّ ارْزُقْنی قَلْبًا تَقیًّا نَقیًّا و مِنَ الشِّرْکِ بَریئًا لا کافِرًا و لا شَقیًّا. «پناه می‌برم به نور وجه تو، آن نوری که آسمان‌ها و زمین‌ها به سببش روشن می‌شوند و تاریکی‌ها از بین می‌روند و امر گذشتگان و آیندگان بدان اصلاح شود، از اینکه عذاب ناگهانی تو بر من وارد شود و عافیت و سلامتی که به من عطا کردی تغییر کند و نعمتت زائل و نابود گردد. خداوندا! قلبی باتقوا، پاک، خالص و بیزار از شرک روزی من گردان، نه قلبی که کافر و بدبخت باشد.»
سپس گونه‌های مبارک خود را بر خاک گذاشته عرضه داشتند: عَفَّرْتُ وَجْهی فی التُّرابِ و حَقٌّ لیَ أن‌أَسجُدَ لَکَ. «خدایا! من گونه‌های خود را به خاک مالیدم و سزاوار است که برای تو سجده کنم.»
هنگامی‌که رسول خدا منصرف شده از سجده برخاستند، هَرْوَلَتْ إلَی فِراشِها، فَأَتَی رَسولُ اللَهِ صَلَّی‌اللَهُ‌عَلَیهِ‌وءَالِهِ‌وسَلَّمَ فِراشَها فَإذا لَها نَفَسٌ عالٍ. «عائشه دوید و رفت در رختخواب خود خوابید. وقتی حضرت برگشتند مشاهده کردند که عائشه نفس‌نفس می‌زند.»
به او فرمودند: ما هَذا النَّفَسُ العالی؟ أَما تَعلَمینَ أَیُّ لَیْلَةٍ هَذِهِ؟ «این نفَس بلند چیست؟ آیا می‌دانی امشب چه شبی است؟»
رسول خدا کجا سیر می‌کند عائشه کجا سیر می‌کند! حضرت به او نفرمودند که چرا تجسّس می‌کنی؟ فرمودند: آیا می‌دانی امشب چه شبی است؟
هَذِهِ لَیْلَةُ النِّصْفِ مِن شَعْبانَ، فیها تُقَسَّمُ الأَرْزاقُ و فیها تُکتَبُ الأَجالُ و فیها یُکتَبُ وَفْدُ الحاجِّ. «امشب شب نیمه شعبان است؛ در این شب روزیها تقسیم می‌شود و عمرها در امشب نوشته می‌شود و تمام حاجیانی که میهمان خدا می‌شوند در امشب نوشته می‌شود.»
و إنّ اللَهَ تَعالَی لَیَغفِرُ فی هَذِهِ اللَیْلَةِ مِن خَلْقِهِ أَکثَرَ مِن عَدَدِ شَعْرِ مِعْزَی کَلْبٍ. قبیله کلب معروف بودند که گوسفند و بز خیلی زیاد دارند. حال حضرت می‌فرمایند: «خداوند در امشب بیشتر از موی بزهای قبیله کلب بندگان خود را می‌آمرزد.»
کما اینکه رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم درباره أویس فرمودند: به عدد افراد قبیله ربیعه و مُضَر شفاعت می‌کند. [۲۵]
در امشب باب رحمت خدا آن‌چنان گشوده است که شاذّ و نادر است کسی در چنین شبی مورد عنایت پروردگار قرار نگیرد.
و یُنزِلُ اللَهُ تَعالَی مَلَئِکَتَهُ مِنَ السَّمآءِ إلَی الأَرْضِ بِمَکَّةَ. [۲۶] «و خداوند تبارک‌وتعالی در چنین شبی ملائکه خود را از آسمان به‌سوی زمین به مکّه نازل می‌کند.»
علی أیّ حال، امشب شب بسیاربزرگ و عزیزی است و باید قدر آن را دانست و إن‌شاءالله به مقتضای این روایت که: إنّ لِلَّهِ فی أَیّامِ دَهْرِکُم نَفَحاتٍ أَلا فَتَعَرَّضوا لَها، با إحیاء و دعا و نمازهای وارد شده، استفاده کافی و وافی از این شب داشته باشیم.
در شب نیمه شعبان مستحبّ است این دعا را بخوانیم که حضرت رسول اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم در این شب می‌خواندند:
اللَهُمَّ اقْسِمْ لَنا مِن خَشْیَتِکَ ما یَحولُ بَینَنا و بَینَ مَعْصیَتِکَ و مِن طاعَتِکَ ما تُبَلِّغُنا بِهِ رِضوانَکَ و مِنَ الیَقینِ ما یُهَوِّنُ عَلَینا بِهِ مُصیباتِ الدُّنْیا.
اللَهُمَّ مَتِّعْنا بِأَسْماعِنا و أَبْصارِنا و قُوَّتِنا ما أَحیَیْتَنا و اجْعَلْهُ الوارِثَ مِنّا و اجْعَلْ ثارَنا عَلَی مَن ظَلَمَنا و انْصُرْنا عَلَی مَن عادانا و لاتَجعَلْ مُصیبَتَنا فی دینِنا و لاتَجعَلِ الدُّنْیا أَکبَرَ هَمِّنا و لا مَبْلَغَ عِلْمِنا و لاتُسَلِّطْ عَلَینا مَن لایَرحَمُنا بِرَحْمَتِکَ یا أَرحَمَ الرّاحِمینَ. [۲۷]
«پروردگارا! به ما ترسی را روزی کن که بین ما و نافرمانی تو جدائی اندازد، و از اطاعت و فرمان‌برداری خود به مقداری که ما را به رضوان و خشنودیت برساند عنایت فرما، و به ما یقینی بده که به‌واسطه آن مصیبت‌های دنیا بر ما آسان شود.
خدایا! ما را تا زمانی که زنده هستیم از گوشها و چشمان و نیرویمان بهره‌مند فرما، و آنها را وارث ما قرار بده (یعنی تا آخر عمر، چشم و گوش و قوّت ما باشد و قبل از مرگ از ما سلب نشود)، و انتقام ما را از کسانی‌که بر ما ظلم نموده‌اند بگیر، و ما را بر دشمنانمان یاری نما، و مصیبت‌ها و سختی‌های ما را در دین ما قرار مده، و دنیا را بزرگترین همّ و غمّ ما و نهایت علم و دانش ما قرار نده، و کسی را که بر ما رحم نمی‌کند بر ما مسلّط نفرما، به رحمت و مهربانیت ای مهربانترین مهربانان!»
در این شب، رحمت خداوند عامّ بوده و نه فقط شامل بندگان خاصّ بلکه شامل همه بندگان می‌شود و همه مشمول مغفرت او قرار می‌گیرند. إن‌شاءالله خدا همه ما را نیز به برکت خوبان مشمول عنایات خود قرار دهد، بمحمّد و آله الطّاهرین.
اللهمّ صَلّ علی محمّد و ءَال محمّد و عجِّل فرجَهم و العَن عدوَّهم
۱. المراقبات، ص۱۳۵ و ۱۳۶.
۲. وسآئل‌الشّیعة، ج۱۴، ص۴۲۲ تا ۴۲۲.
۳. ابن‌قولویه ره در کامل‌الزّیارات از امام صادق و امام سجّاد علیهماالسّلام نقل می‌کند که فرمودند: مَن أحَبَّ أن‌یُصافِحَهُ مِائَهُ‌ألْفِ نَبیٍّ و أربَعَهٌ‌وعِشرونَ‌ألْفَ نَبیٍّ فَلیَزُرْ قَبرَ أبی‌عَبدِاللهِ الحُسَینِ‌بنِ‌عَلیٍّ علَیهماالسّلامُ فی النِّصفِ مِن شَعبانَ؛ فإنّ أرواحَ النَّبیّینَ علَیهِمُ‌السّلامُ یَسْتَأذِنونَ اللهَ فی زیارَتِهِ فیُؤَنُ لَهُم. (کامل‌الزّیارات، ص۱۸۰)
۴. نهج‌البلاغة، خطبه ۲۵، ص۶۶.
۵. المراقبات، ص۱۳۷.
۶. إقبال‌الأعمال، ج۳، ص۳۲۰؛ و المراقبات، ص۱۳۸ و ۱۳۹.
۷. ابن‌أبی‌جمهور أحسائی نقل می‌کند که: أنّهُ صَلَّی‌اللهُ‌عَلَیهِ‌وءَالِهِ‌وسَلَّمَ کانَ یَدْعو دائِمًا بِهذا الدُّعآءِ. (عوالی‌اللئالی، ج۱، ص۱۵۹)
۸. زود انجام‌دادن همه مستحبّات مطلوب است خصوصاً غسل؛ چراکه طهارت از اوّل شب حاصل شده و تمامی أعمال با طهارت انجام می‌گردد. لذا صاحب عروه درباره أغسال شبهای ماه مبارک رمضان می‌فرماید: وقتُ غُسل اللَیالی تمامُ اللیلِ و إن کان الأولَی إتیانَها أوّلَ اللیلِ، بَل الأولَی إتیانُها قبلَ الغروبِ أو مقارنًا له لیکونَ علی غسلٍ مِن أوّلِ اللیلِ إلی ءَاخِرِه. (العروه‌الوثقی، ج۲، ص۱۴۹)
۹. إقبال‌الأعمال، ج۳، ص۳۴۱.
۱۰. آیه ۴، از سوره ۴۴: الدّخان.
۱۱. إقبال‌الأعمال، ج۳، ص۳۳۱؛ و المراقبات، ص۱۴۷.
۱۲. المراقبات، ص۱۴۸. سیّدابن‌طاووس نقل می‌کند که: سُئِلَ أبوعَبدِاللهِ عَلَیهِ‌السّلامُ: ما لِمَن زارَ الحُسَینَ‌بنَ‌عَلیٍّ عَلَیهِماالسّلامُ فی النِّصفِ مِن شَعبانَ یُریدُ بِهِ اللهَ عَزَّوجَلَّ و ما عِندَهُ لا عِندَ النّاسِ؟ قالَ: غَفَرَ اللهُ لَهُ فی تِلکَ اللَیلَةِ ذُنوبَهُ و لَو أنّها بِعَدَدِ شَعْرِ مِعْزَی کَلْبٍ. ثُمَّ قیلَ لَهُ: جُعِلْتُ فِداکَ! یَغفِرُ اللهُ عَزَّوجَلَّ لَهُ الذُّنوبَ کُلَّها؟! قالَ: أتَسْتَکثِرُ لِزآئِرِ الحُسَینِ عَلَیهِ‌السّلامُ هذا؟! کَیفَ لایَغفِرُها و هُوَ فی حَدِّ مَن زارَ اللهَ عَزَّوجَلَّ فی عَرْشِهِ! (إقبال‌الأعمال، ج۳، ص۳۴۰)
۱۳. مرحوم محدّث قمّی ره در أعمال شب نیمه شعبان آورده‌اند که: حضرت امام باقر و حضرت امام صادق علیهماالسّلام فرمودند: هرگاه شب نیمه شعبان شد، پس بجا آور چهار رکعت نماز، بخوان در هر رکعت حمد و قُلْ هُوَ اللَهُ أَحَدٌ صد مرتبه، پس چون فارغ شدی بگو:
اللهُمَّ إنّی إلَیکَ فَقیرٌ و مِن عَذابِکَ خآئِفٌ مُستَجیرٌ. اللهُمَّ لاتُبَدِّلِ اسْمی و لاتُغَیِّرْ جِسمی و لاتُجهِدْ بَلآئی و لاتُشمِتْ بی أعْدآئی. أعوذُ بِعَفوِکَ مِن عِقابِکَ و أعوذُ بِرَحمَتِکَ مِن عَذابِکَ و أعوذُ بِرِضاکَ مِن سَخَطِکَ و أعوذُ بِکَ مِنکَ. جَلَّ ثَنآؤکَ؛ أنتَ کَما أثنَیْتَ عَلَی نَفسِکَ و فَوقَ ما یَقولُ القآئِلونَ. (مفاتیح‌الجنان، ص۱۷۰)
۱۴. این جلسه در شب نیمه شعبان‌المعظّم ۱۴۱۹ هجری قمری برگزار گردیده است.
۱۵. این حدیث شریف، در منابع خاصّه و عامّه با مضمون واحد و مختصر اختلافی در لفظ آمده است، مانند: بحارالأنوار، ج۷۷، ص۱۶۸؛ و جامع‌الصّغیر، ج۱، ص۳۶۷؛ و حلیه‌الأولیآء، ج۱، ص۲۲۱، و ج۳، ص۱۶۲.
۱۶. حضرت امام هادی علیه‌السّلام فرمودند: مَن کانَت لَهُ إلی اللهِ عَزَّوجَلَّ حاجَةٌ، فلْیَزُرْ قَبرَ جَدّیَ الرِّضا علَیهِ‌السّلامُ بِطوسَ و هوَ علَی غُسلٍ ولْیُصَلِّ عِندَ رَأسِهِ رَکعَتَینِ ولْیَسأَلِ اللهَ تَعالَی حاجَتَهُ فی قُنوتِهِ فإنّهُ یَسْتَجیبُ لَهُ ما لَم‌یَسأَل فی مَأْثَمٍ أو قَطیعَةِ رَحِمٍ؛ فإنّ مَوضِعَ قَبرِهِ لَبُقعَةٌ مِن بِقاعِ الجَنَّةِ لایَزورُها مُؤِنٌ إلاّ أعتَقَهُ اللهُ تَعالَی مِنَ النّارِ و أدخَلَهُ دارَ القَرارِ. عیون‌أخبارالرّضا علیه‌السّلام، ج۲، ص۲۶۲
۱۷. إقبال‌الأعمال، ج۳، ص۳۱۵.
۱۸. بدین‌جهت در دعای شریفه وارده در این شب، این‌گونه به مولود آن قسم یاد شده است: اللهُمَّ بِحَقِّ لَیلَتِنا هذِهِ و مَولودِها و حُجَّتِکَ و مَوعودِها، الَّتی قَرَنْتَ إلی فَضلِها فَضلاً... همان‌مصدر، ج۳، ص۳۳۰
۱۹. أبوبصیر از امام صادق علیه‌السّلام روایت کرده است که: صوموا شَعبانَ و اغْتَسِلوا لَیلَةَ النِّصفِ مِنهُ ذلِکَ تَخفیفٌ مِن رَبِّکُم و رَحمَةٌ. وسآئل‌الشّیعة، ج۱۰، ص۴۹۲
۲۰. رسول أکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم فرمودند: مَن أحْیا لَیلَةَ العیدِ و لَیلَةَ النِّصفِ مِن شَعبانَ لَم‌یَمُتْ قَلبُهُ یَومَ تَموتُ القُلوبُ. ثواب‌الأعمال، ص۷۷
۲۱. کامل‌الزّیارات، ص۱۸۰.
۲۲. الکافی، ج۴، ص۵۸۹.
۲۳. إقبال‌الأعمال، ج۳، ص۳۳۱.
۲۴. همان‌مصدر، ص۳۱۵.
۲۵. شیخ مفید ره نقل می‌کند که حضرت أمیرالمؤنین علیه‌السّلام فرمودند: أخبَرَنی حَبیبی رَسولُ اللهِ صلَّی‌اللهُ‌علَیهِ‌وءَالِهِ‌وسَلَّمَ أنّی أُدرِکُ رَجُلاً مِن أُمَّتِهِ یُقالُ لَهُ: أُوَیسٌ القَرَنیُّ؛ یَکونُ مِن حِزبِ اللهِ و رَسولِهِ، یَموتُ علَی الشَّهادَةِ، یَدخُلُ فی شَفاعَتِهِ مِثلُ رَبیعَةَ و مُضَرَ. (الإرشاد، ج۱، ص۳۱۶)
۲۶. مصباح‌المتهجّد، ج۲، ص۸۴۱ و ۸۴۲ .
۲۷. إقبال‌الأعمال، ج۳، ص۳۲۰.