کتاب گلشن احباب

فهرست گلشن احباب (جلد اول)

• مقدّمه
• مجلس اوّل: توصیه‌هائی به سالکین راه خدا: ذکر، غنا و موسیقی، ظاهر و باطن، عدم امتیاز بین رفقا، شؤون طلبگی، تحصیل اجتهاد
• مجلس دوّم: قبض و بسط سلوکی (۱)
• مجلس سوّم: قبض و بسط سلوکی (۲)
• مجلس چهارم: قبض و بسط سلوکی (۳)
• مجلس پنجم: قبض و بسط سلوکی (۴)
• مجلس ششم: احتیاط در دین و تواضع
• مجلس هفتم: احتیاط در غذای جسم و روح
• مجلس هشتم: تحفه خاصّ اولیاء إلهی
• مجلس نهم: تبعیّت از روش پیامبر اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله و شرائط اجتهاد
• مجلس دهم: افتراء به اهل توحید و عرفان
• مجلس یازدهم: حقّانیّت فعل ولیّ خدا (۱)
• مجلس دوازدهم: حقّانیّت فعل ولیّ خدا (۲)
• فهرست منابع و مصادر

فهرست گلشن احباب (جلد دوم)

• مقدّمه
• مجلس سیزدهم: برنامه‌ریزی برای رسیدن به توحید و فناء
• مجلس چهاردهم: محبّت به مرتبطین محبوب
• مجلس پانزدهم: محبّت و ایثار در سلوک راه خدا
• مجلس شانزدهم: مراقبات ماه رجب
• مجلس هفدهم: فضیلت و برخی از أعمال ماههای رجب، شعبان و رمضان
• مجلس هجدهم: تسلیم
• مجلس نوزدهم: اخلاص، طهارت نفس و مصاحبت با غیر
• مجلس بیستم: زنده‌نگاه‌داشتن طلب
• مجلس بیست‌ویکم: بطلان وهّابیت
• مجلس بیست‌ودوّم: ارتباط‌نداشتن با مخالفین
• مجلس بیست‌وسوّم: توحید و حقیقت عالم
• مجلس بیست‌وچهارم: مراقبات ماه ذی‌القعدة و ذی‌الحجّة
• مجلس بیست‌وپنجم: محبّت واقعی به أمیرالمؤمنین علیه‌السّلام
• مجلس بیست‌وششم: پوشیدن لباس سیاه در عزای حضرت سیّدالشّهداء علیه‌السّلام
• مجلس بیست‌وهفتم: طلب (۱)
• مجلس بیست‌وهشتم: طلب (۲)
• مجلس بیست‌ونهم: طلب (۳)
• فهرست منابع و مصادر

فهرست گلشن احباب (جلد سوم)

• مقدّمه
• مجلس سی‌ام: قطع تعلّقات
• مجلس سی‌ویکم: ابتلائات راه خدا
• مجلس سی‌ودوّم: عبور از نفس (۱)
• مجلس سی‌وسوّم: عبور از نفس (۲)
• مجلس سی‌وچهارم: علم واقعی و ظاهری (۱)
• مجلس سی‌وپنجم: علم واقعی و ظاهری (۲)
• مجلس سی‌وششم: مراقبات ماه رجب و دستورات مرحوم قاضی (ره) درباره ماه‌های حرام
• مجلس سی‌وهفتم: اهمّیت ماه رجب و دعاهای وارده در آن
• مجلس سی‌وهشتم: شرح کلام أمیرالمؤمنین علیه‌السّلام در پاسخ به سؤال کمیل
• مجلس سی‌ونهم: تذکّراتی به دوستان سلوکی
• مجلس چهلم:أعمال ماه شعبان
• مجلس چهل‌ویکم: أعمال شب نیمه شعبان
• مجلس چهل‌ودوّم: حسن عاقبت (۱)
• مجلس چهل‌وسوّم: حسن عاقبت (۲)
• مجلس چهل‌وچهارم: مراقبه و محاسبه نفس

فهرست گلشن احباب (جلد چهارم)

• مجلس پنجاه‌ویکم: عشق و محبّت به پروردگار
• مجلس پنجاه‌ودوّم:کسب نور در طریق إلی الله
• مجلس پنجاه‌وسوم:تبعیّت از هوی و آرزوهای بلند داشتن (۱)
• مجلس پنجاه‌وچهارم:تبعیّت از هوی و آرزوهای بلند داشتن (۲)
• مجلس پنجاه‌وپنجم:بهشت لقاء إلهی
• مجلس پنجاه‌وششم:إعجاب به نفس
• مجلس پنجاه‌وهفتم:مراقبات ماه رجب (۱)
• مجلس پنجاه‌وهشتم:مراقبات ماه رجب (۲)

فهرست گلشن احباب (جلد پنچم)

• مجلس پنجاه‌ونهم: حلاوت معرفت پروردگار
• مجلس شصتم: سیر إلی الله در خواب و بیداری
• مجلس شصت‌ویکم: أعمال شب نیمه شعبان
• مجلس شصت‌ودوّم: أعمال ماه مبارک رمضان

شرح نامه‌هائی از مرحوم آیه‌الله حاج سیّد أحمد کربلائی قدّس‌سرّه:

• مجلس شصت‌وسوّم: عشق و محبّت خداوند
• مجلس شصت‌وچهارم: علم حقیقی
• مجلس شصت‌وپنجم: یاد خدا و إظهار عجز و نیاز به او
• مجلس شصت‌وششم و شصت‌وهفتم: محاسبه نفس و طلب پروردگار
• مجلس شصت‌وهشتم: توجّه به خداوند و نفی غیر او
• مجلس شصت‌ونهم: رابطه طلب و محبّت (۱)
• مجلس هفتادم: رابطه طلب و محبّت (۲)

• مجلس هفتادویکم: رفضیلت زیارت ائمّه علیهم‌السّلام با دید توحیدی
• مجلس هفتادودوّم: رمعرفت خداوند در کلام مرحوم فیض کاشانی قدّس‌سرّه
• مجلس هفتادوسوّم: ررؤیت خداوند در کلام مرحوم فیض کاشانی قدّس‌سرّه
• مجلس هفتادوچهارم: راستفاده از عمر و سیر در نفس

فهرست گلشن احباب (جلد ششم)

فهرست گلشن احباب (جلد هفتم)

• مقدّمه
• مجلس نودم: لزوم مجاهدهٔ با نفس
• مجلس نودویکم: گوشه‌ای از زندگانی امام حسن مجتبی علیه‌السّلام و کسب آمادگی برای سفر آخرت
• مجلس نودودوم: مراقبه و جهاد با نفس(۱)
• مجلس نودوسوم: مراقبه و جهاد با نفس (۲)
• مجلس نودوچهارم: مراقبه و جهاد با نفس (۳)
• مجلس نودوپنجم: مراقبه و جهاد با نفس (۴)
• مجلس نودوششم: زیارت حقیقی
• مجلس نودوهفتم: شرح دعای امام سجّاد علیه‌السّلام
• مجلس نودوهشتم: میدان ندادن به نفس
• مجلس نودونهم: معیّت مُحبّ و محبوب (۱)
• مجلس صدم: معیّت مُحبّ و محبوب (۲)
• مجلس صدویکم: کیفیّت توجّه به خداوند
• مجلس صدودوم: توحید و جمعیّت خاطر

فهرست گلشن احباب (جلد هشتم)

• مقدّمه
• مجلس صدوسوم: اولیاء خدا، تحت شعاع معصومین علیهم‌السّلام
• مجلس صدوچهارم: راه بندگی و ندیدن خود (۱)
• مجلس صدوپنجم: راه بندگی و ندیدن خود (۲)
• مجلس صدوششم: راه بندگی و ندیدن خود (۳)
• مجلس صدوهفتم: راه بندگی و ندیدن خود (۴)
• مجلس صدوهشتم: راه بندگی و ندیدن خود (۵)
• مجلس صدونُهم و صدودهم: راه فناء و إطلاق
• مجلس صدویازدهم: فضیلت زیارت حضرت أمیرالمؤمنین علیه‌السّلام
• مجلس صدودوازدهم: استفاده از شب، در سلوک إلی الله
• مجلس صدوسیزدهم: قرائت و تدبّر در قرآن، و أعمال ماه رجب
• مجلس صدوچهاردهم: شرح مقدّمه الله‌شناسی (۱)
• مجلس صدوپانزدهم: شرح مقدّمه الله‌شناسی (۲)
• مجلس صدوشانزدهم: شرح مقدّمه الله‌شناسی (۳)
• مجلس صدوهفدهم: شرح مقدّمه الله‌شناسی (۴)
• مجلس صدوهجدهم: شرح مقدّمه الله‌شناسی (۵)

فهرست گلشن احباب (جلد نهم)

• مقدّمه
• مجلس صدونوزدهم: مراقبات آخر ماه شعبان
• مجلس صدوبیستم: واقعیّت نداشتن غیرخدا
• مجلس صدوبیست‌ویکم: وصال پروردگار، با فناء هستی سالک
• مجلس صدوبیست‌ودوم: حسن خلق، دحوالأرض
• مجلس صدوبیست‌وسوم: فضیلت و أعمال دهه اوّل ذوالحجّه
• مجلس صدوبیست‌وچهارم: طریق‌بودن أعمال، برای عبودیّت و عشق
• مجلس صدوبیست‌وپنجم: أسرار ابتلاء مؤمن
• مجلس صدوبیست‌وششم: استفاده از عمر و توجّه به خداوند
• مجلس صدوبیست‌وهفتم: خشوع در برابر پروردگار
• مجلس صدوبیست‌وهشتم: تثبیت محبّت أمیرالمؤمنین با حفظ قصیده سیّد حمیری
• مجلس صدوبیست‌ونهم: اهمّیت تولّی و تبرّی
• مجلس صدوسی‌ام: غنا و بی‌نیازی حقیقی (۱)
• مجلس صدوسی‌ویکم: غنا و بی‌نیازی حقیقی (۲)
• مجلس صدوسی‌ودوم: یقظه و بیداری کامل و دید توحیدی‌داشتن

فهرست گلشن احباب (جلد دهم)

• مقدّمه
• مجلس صدوسی‌وسوم: حرکت به‌سوی خداوند، با تمام وجود
• مجلس صدوسی‌وچهارم: نیّت و عمل در طریق إلی الله، مراقبات شب و روز مبعث
• مجلس صدوسی‌وپنجم: شرح دستورالعملی از مرحوم بیدآبادی قدس سره
• مجلس صدوسی‌وششم: شرح نامه توحیدی مرحوم حدّاد قدس سره
• مجلس صدوسی‌وهفتم: تحمّل مشکلات در راه عشق و لقاء خدا
• مجلس صدوسی‌وهشتم: راه‌های تحصیل و تقویت عشق خداوند
• مجلس صدوسی‌ونهم: اهمّیت و حقیقت ذکر
• مجلس صدوچهلم: إحیاء دل به آتش عشق إلهی
• مجلس صدوچهل‌ویکم: ریاضت نفس
• مجلس صدوچهل‌ودوم: شرح فقراتی از حدیث معراجیّه (۱)
• مجلس صدوچهل‌وسوم: شرح فقراتی از حدیث معراجیّه (۲)
• مجلس صدوچهل‌وچهارم: شرح فقراتی از حدیث معراجیّه (۳)
• مجلس صدوچهل‌وپنجم: شرح فقراتی از حدیث معراجیّه (۴)
• مجلس صدوچهل‌وششم: شرح فقراتی از حدیث معراجیّه (۵)

موضوع کتاب؛ سیر و سلوک

کتاب «گلشن احباب در کیفیت سیر و سلوک اولی الالباب» همان طور که از نامش معلوم است دربارهٔ چگونگی سیر و سلوک است، سیر و سلوک به معنای حرکت به سوی خداوند و پیمودن طریق قرب پروردگار است.

سیر و سلوک علاوه بر عنایت إلهی و مجاهده و مراقبه، محتاج اطّلاع بر نحوه سیر و لوازم مورد نیاز سفر إلی الله است و اینکه چگونه می‌توان مسیر رسیدن به لقاء حضرت معبود را استوارتر، مطمئن‌تر، سریع‌تر و با آفات کمتری طی نمود.

در این راستا کتاب گلشن احباب به نکات و موضوعاتی همچون: توحید حضرت حق، تبعیّت از پیامبر و ائمّه علیهم‌السّلام، مراقبه، عشق و محبّت، طلب، تسلیم، ذکر، ابتلائات راه خدا، معرفت نفس، تهذیب و مجاهده با نفس و فناء فی الله پرداخته است.

شیوه نگارش

مجموعهٔ کتب گلشن احباب در واقع حاصل بیانات حضرت آیت الله حاج سید محمد صادق حسینی طهرانی مدّظله العالی است که در جلسات انس و ذکر خداوند، برای سالکین راه خدا ایراد نمودند. ^[۱]

در نگارش این مجموعه سعی شده تغییر زیادی در بیانات معظم له ایجاد نشود لذا جلسات به ترتیب زمانی در مجلدات قرار گرفته و سبک گفتاری آن حفظ شده و از حذف بعضی از مطالب تکراری که نگارش آن مفید بوده خودداری شده است.

وجه تسمیه کتاب گلشن احباب

خواجه حافظ شیرازی علیه‌الرّحمه در غزل چهارم دیوان خود چنین میگوید:

این مجموعه با اقتباس از این اشعار و به امید این که موجب یاد خدا و آمادگی قلوب برای رسیدن به خدا شود «گلشن احباب؛ در کیفیّت سیر و سلوک اُولی الألباب» نامیده شد.

خصوصیات ظاهری کتاب

این کتاب شانزده جلد بوده که تا کنون ۱۰ جلد آن منتشر شده است.

جلد اول این کتاب برای اولین بار در ذوالحجه الحرام ۱۴۴۱هجری قمری (مصادف با مرداد ماه ۱۳۹۹ هجری شمسی) و جلد دهم این کتاب برای اولین بار در شعبان المعظم ۱۴۴۵ هجری قمری (مصادف با بهمن ماه ۱۴۰۲ هجری شمسی) توسط انتشارات علامه طباطبایی مشهد به چاپ رسیده است.

در ادامه، مقدمه جلد اول به قلم حضرت آیت الله حاج سید محمد صادق حسینی طهرانی مدّ ظلّه العالی آمده است.

بایدهای سیر و سلوک

حرکت به‌سوی محبوب لم‌یزلی و لایزالی و سلوک طریق قرب پروردگار، علاوه بر عنایت إلهی و مجاهده و مراقبه، محتاج اطّلاع بر نحوه سیر و لوازم مورد نیاز سفر إلی الله است و اینکه چگونه می‌توان مسیر رسیدن به لقاء حضرت معبود را استوارتر، مطمئن‌تر، سریع‌تر و با آفات کمتری طی نمود.

از طرف دیگر، گاهی انسان طریقه حرکت إلی الله را می‌داند و به وظائف و دستورالعمل‌های سیر به‌سوی خداوند آگاهی دارد، ولی مع‌الأسف دچار غفلت شده، به تدریج سرعت حرکت او کُند و خدای ناکرده متوقّف می‌گردد. بدین خاطر، کسی‌که در راه خدا قدم گذاشته و عشق و محبّت پروردگار را در دل دارد، باید مراقبت دائمی داشته باشد تا نقصان و فتوری در محبّت و طلب او ایجاد نگردد، چون خاصیّت عالم کثرت این‌است‌که او را به خود جذب نموده و با مختصر غفلتی، انسان را از عالم وحدت به این عالم می‌کشاند.

لذا غفلت از یاد پروردگار، برای سالکین إلی الله بسیار مضرّ است و هیچ ندامتی در قیامت شدیدتر از پشیمانی بر لحظات غفلت از یاد و توجّه به خداوند نیست. خداوند به حضرت عیسی علی‌نبیّناوآله وعلیه‌السّلام می‌فرماید: یا عیسَی! تَیَقَّظْ فی ساعاتِ الغَفْلَةِ. ^[۲] «در ساعات غفلت بیدار باش.» رسول خدا صلّی‌الله‌علیه وآله‌وسلّم نیز می‌فرمایند: إنّ أَهْلَ الجَنَّةِ لایَنْدَمونَ عَلَی شَیْ‌ءٍ مِن أمُورِ الدُّنْیا إلاّ عَلَی ساعَةٍ مَرَّتْ بِهِمْ فی الدُّنْیا لَم‌یَذْکُروا اللَهَ تَعالَی فیها. ^[۳] «اهل بهشت به‌خاطر هیچ‌یک از امور دنیا پشیمان نمی‌شوند، مگر به جهت آن ساعتی که در دنیا بدون ذکر و یاد خدا گذرانده‌اند.»

به همین جهت، مؤمنین باید سعی نمایند اوقات غفلت خود را کم نموده، دائماً مراقب حالات نفس خود باشند. برای رسیدن به این منظور، در قرآن کریم و روایات معصومین علیهم‌السّلام، دستور به استفاده از موعظه و یادآوری داده شده است.

موعظه باعث نشاط در حرکت به‌سوی کمال و زنده‌شدن دل می‌گردد؛ چنانکه حضرت أمیرالمؤمنین علیه‌السّلام در وصیّت خود به امام حسن مجتبی علیه‌السّلام می‌فرمایند: أَحْیِ قَلبَکَ بِالمَوْعِظَةِ. ^[۴] «[ای فرزندم!] دلت را با موعظه زنده گردان!»

موعظه نه تنها در مراحل ابتدائی لازم است، بلکه در مراحل انتهائی و یا حتّی بعد از رسیدن به مقصود نیز مورد نیاز است. بدین جهت، خداوند پیامبران إلهی و اولیاء خود را نیز موعظه می‌نموده است؛ همانگونه که در ابتدای خطبه حضرت سیّدالشّهداء علیه‌السّلام درباره امر به معروف و نهی از منکر آمده است که: اعْتَبِروا أَیُّها النّاسُ بِما وَعَظَ اللَهُ بِهِ أَوْلیآءَهُ. ^[۵] «ای مردم! عبرت بگیرید از آنچه پروردگار با آن أولیاء خود را موعظه و نصیحت کرده است.» روایت معراجیّه و مواعظ خداوند به حضرت عیسی علی‌نبیّناوآله‌وعلیه‌السّلام نیز معروف و در کتب روائی مضبوط است.

همچنین اصل، بر تکرار موعظه و یادآوری است و نباید به بهانه تکراری‌بودن مطالب أخلاقی آنها را رها نمود. بدین خاطر مرحوم علاّمه والد رضوان‌الله‌تعالی‌علیه می‌فرمودند: «موعظه و اندرز باید تکرار شود؛ وَ ذَکِّرْ فَإِنَّ الذِّکْرَی تَنفَعُ الْمُؤمِنِینَ. ^[۶] من چقدر دوست دارم که افراد، بالای منبر بروند و موعظه کنند و من گوش دهم.»

بر همین اساس، ائمّه طاهرین علیهم‌السّلام و اولیاء إلهی تأکید بسیاری بر تشکیل مجالس ذکر و یاد خدا و شرکت در آن نموده‌اند. حضرت أمیرالمؤمنین علیه‌السّلام در آخرین لحظات عمر خویش به امام حسن مجتبی علیه‌السّلام وصیّت نموده و در اواخر وصیّت خود، ایشان را امر به مجالس ذکر می‌فرمایند؛ و عَلَیکَ بِمَجالِسِ الذِّکْرِ. ^[۷]

همچنین روایت شده است که رسول خدا صلّی‌الله‌علیه وآله‌وسلّم بر اصحاب خود وارد شده و فرمودند: ارْتَعوا فی ریاضِ‌الجَنَّةِ! «در بوستان‌ها و گلزارهای بهشت به تفرّج بپردازید!» اصحاب گفتند: ای رسول خدا! بوستانهای بهشت چیست؟ حضرت فرمودند: مَجالِسُ الذِّکْرِ؛ اغْدوا و روحوا و اذْکُروا! ^[۸] «حلقه‌ها و مجالس ذکر حضرت پروردگار؛ سحرگاهان و شامگاهان در این بوستانها سیر کرده و به ذکر خدا مترنّم باشید!»

محتوای کتاب

باری، مجموعه‌ای که اینک جلد اوّل آن، تقدیم خوانندگان محترم و جویندگان حقیقت می‌گردد، حاصل مطالبی است که حقیر از أواخر سال ۱۴۱۶ هجری قمری، بعد از رحلت والد معظّم أفاض‌الله‌علینا من‌برکات‌تربته، در جلسات انس و ذکر خداوند، برای دوستان طریق و پویندگان سُبل سلام، عرض نمودم.

این جلسات بیشتر حاوی نکات عرفانی، اخلاقی و برخی مباحث اعتقادی، فقهی و تاریخی است که با استفاده از آیات نورانی کتاب‌الله، روایات مأثوره از معصومین علیهم‌السّلام و کلمات اولیاء إلهی، ایراد گردیده است. شرح و تفسیر برخی از آیات قرآن کریم و احادیث منقول در کتب روائی، شرح حال و سیره عملی برخی از اولیاء خدا و سالکین إلی الله، شرح برخی از نامه‌های عرفانی، بیان فضائل و مراقبات ایّام مختلف سال و توصیه‌هائی در تحقّق سبک زندگی اسلامی، از مباحثی است که در این مجموعه بیان شده است.

نکات و موضوعاتی همچون: توحید حضرت حق، تبعیّت از پیامبر و ائمّه علیهم‌السّلام، مراقبه، عشق و محبّت، طلب، تسلیم، ذکر، ابتلائات راه خدا، معرفت نفس، تهذیب و مجاهده با نفس و فناء فی الله، عمده محتوای این جلسات بوده است.

این جلسات پس از بررسی مجدّد و انجام برخی اصلاحات و اضافات توسّط حقیر، در لجنه علمی مؤسّسه ترجمه و نشر دوره علوم و معارف اسلام، آماده طبع شده است.

نکاتی درباره پیاده سازی جلسات

سعی شده سبک گفتاری در مباحث، تغییر زیادی نکند و جلسات به ترتیب زمانی در مجلّدات قرار گیرد. تکرارهائی نیز در جلسات به چشم می‌خورد که علّت آن، تغییر مخاطبان جلسات و لزوم اعاده مطالب بوده است. و چون معمولاً در تکرارها مطالب جدید نیز آمده است و همچنین مقصود اصلی، موعظه و تذکّر بوده، برخی از این تکرارها ابقاء گردیده است. إن‌شاءالله پس از انتشار تمامی مجلّدات، فهرست موضوعی مطالب نیز عرضه خواهد گردید.

نام گذاری

این کتاب با عنایت به این اشعار خواجه حافظ شیرازی علیه‌الرّحمه که:

و بدین رجاء که وسیله‌ای برای تذکّر و یادآوری محبوب بوده، باعث آمادگی قلوب جهت تجلّی أنوار إلهی گردد، «گلشن‌أحباب؛ در کیفیّت سیر و سلوک اُولی الألباب» نامیده شد.

خاتمه

امید آنکه مورد قبول حضرت حق قرارگرفته و موجبات رضایت حضرت ولیّ‌عصر عجّل‌الله‌تعالی‌فرجَه‌الشّریف را فراهم نموده باشد.

خداوند به تمامی عاشقان لقاء حضرت معبود و مشتاقان وصال کوی دوست، توفیق عنایت فرماید تا با مطالعه مواعظ و اندرزهای إلهی، خود را از تعلّقات عالم کثرت قطع نموده و شاهد وصل را در آغوش گیرند.

و ما تَوْفیقی إلاّ بِاللهِ عَلَیهِ تَوَکَّلْتُ و إلَیهِ أُنیب. و الحَمدُ لِلّهِ أوّلاً و ءَاخِرًا و ءَاخِرُ دَعْوانا أنِ الحَمدُ لِلّهِ رَبِّ العالَمین.

لیله‌البدر، شب هفدهم رمضان‌المبارک ۱۴۴۱ هجریّه قمریّه

علی هاجِرِها ءَالافُ التَّـحِیَّةِ و الثَّـنآء

و أنا العبدُ الفقیرُ الرّاجی رَحمةَ رَبِّه الغَنیّ

السیّد محمّدصادق الحسینیّ الطهرانیّ

پانویس