کتاب گلشن أحباب (جلد پنچم) - مجلس شصت‌ودوّم - أعمال ماه مبارک رمضان.
أعوذُ بِاللَهِ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجیم
بِسمِ اللَهِ الرَّحمَنِ الرَّحیم
الحَمدُ لِلَّهِ رَبِّ العالَمینَ و صَلّی اللَهُ عَلی سَیِّدِنا مُحَمّدٍ و ءَالِهِ الطَّیِّبینَ الطّاهِرینَ
و لَعنَةُ اللَهِ عَلی أعدآئِهِم أجمَعینَ مِنَ الأَنَ إلی قیامِ یَومِ الدّینِ
و لا حَولَ و لا قُوَّةَ إلاّ بِاللَهِ العَلیِّ العَظیم
مستحبّ است انسان ابتدای هر ماه استهلال نماید تا بتواند أعمال خود را در موقع مشخّص خود انجام دهد؛ لذا چند نفر از آقایان که برایشان مقدور است حتماً شب سی‌ام ماه شعبان برای استهلال به بیرون شهر، جائی که هوا صاف باشد و در بلندی قرار داشته باشد، بروند و اگر به خواست خدا ماه رؤت شد خبر دهند.
إن‌شاءالله سعی بفرمائید هزار رکعت نمازی را که در شبهای ماه مبارک وارد است بخوانید؛ بسیار فضیلت دارد و در روایات بر آن تأکید شده است. در کیفیّت و ترتیب این نوافل در روایات طرق مختلفی بیان شده است، یکی از طرق مشهور آن این‌است‌که:
هر شب بین نماز مغرب و عشاء بجز چهار رکعت نافله مغرب، هشت رکعت یعنی چهار نماز دورکعتی به عنوان نافله ماه مبارک رمضان به‌جا آورده شود و در دهه اوّل و دوّم این ماه بعد از نماز عشا دوازده رکعت نماز وارد شده است که مجموعاً شبی بیست رکعت می‌شود و در دو دهه مجموعاً چهارصد رکعت می‌شود و در دهه سوّم بعد از نماز عشا بیست‌ودو رکعت واردشده که مجموعاً در این دهه شبی سی رکعت است و در ده روز سیصد رکعت می‌شود.
این سیصد رکعت دهه سوّم با چهارصد رکعت دهه اوّل و دوّم هفتصد رکعت می‌شود و چون در لیالی قدر هم هرشب صد رکعت دیگر وارد شده است، مجموع سیصد رکعتِ لیالی قدر و هفتصد رکعت در کلّ ماه، هزار رکعت می‌شود. [۱]
آقایانی که برایشان خسته‌کننده است، به هر مقداری که می‌توانند انجام دهند، ولی در شب قدر حتماً صد رکعت را عندالقدرةِ والاستطاعه انجام دهید، چراکه امام صادق علیه‌السّلام فرمودند: صد رکعت نماز شبهای قدر را اگر ایستاده نمی‌توانید، نشسته بخوانید و اگر نمی‌توانید، خوابیده به‌جای آورید. [۲] خیلی فضیلت دارد و سعی کنید حتماً این نمازها را بخوانید.
مناجات دعای افتتاح و دعای أبوحمزه را به مقداری که حال دارید بخوانید. حتّی اگر شده هر شب یک فقره یا دو فقره از فقرات مناجات أبوحمزه یا دعای افتتاح را بخوانید. اگر همه آن را می‌توانید بخوانید که نعم‌المطلوب، ولی اگر حال ندارید، دعا را با کسالت و ملالت نخوانید؛ به همان مقداری که نشاط دارید بخوانید.
در این ماه مراقبه و توجّه بیشتری داشته باشید؛ و لاتَجعَلْ یَوْمَ صَوْمِکَ کَیَوْمِ فِطْرِکَ. [۳] «روزی که روزه‌دار هستید مانند روزی که غذا می‌خورید نباشد.» إذا صُمْتَ فَلْیَصُمْ سَمْعُکَ و بَصَرُکَ و لِسَانُکَ و بَطْنُکَ. [۴] «وقتی روزه می‌گیرید چشم و گوشتان باید روزه بگیرد، زبانتان باید روزه بگیرد.» تمام أعضاء و جوارح انسان باید روزه باشد، قلب انسان باید روزه باشد؛ یعنی نباید انسان غیر از خدا را در این قلب وارد کند، اصل این‌است.
روزه کسانی‌که از خاصّان درگاه حضرت ربّ هستند غیر از روزه‌ای است که عوامّ مردم می‌گیرند؛ روزه مردم تنها از مفطِرات است، ولی روزه‌ای که خواصّ می‌گیرند إمساک از همه چیز غیر از خداست. نمی‌گذارند غیر از پروردگار وارد دلشان شود، البتّه ایشان همیشه در حال صیام و در غیر حال صیام همین‌طور هستند. مراقبه و توجّه انسان در حال صیام باید به نحو أحسن و أتمّ باشد.
در خوردن غذا إفراط و زیاده‌روی نشود. انسان به مقداری غذا بخورد که غذا انسان را بکِشد نه اینکه انسان غذا را بکشد! به گونه‌ای نباشد که انسان حامل غذا باشد و اصلاً نداند روز چگونه می‌گذرد و حتّی افطار هم که می‌شود هنوز گرسنه نباشد!
درصورتی روزه برای انسان مفید بوده و تأثیر می‌گذارد که انسان گرسنگی و تشنگی را حس کرده و این گرسنگی بر او فشار بیاورد. و البتّه به مقداری نباشد که انسان نتواند خودش را نگه دارد و همیشه ضعف بر او غالب باشد، بلکه به مقداری تناول کند که قوّت بر عبادت و إطاعت پروردگار را داشته باشد و قبل از اینکه سیر شود دست از غذا بکشد و غذائی که می‌خورد غذای سنگینی نباشد.
حتماً شبها دو ساعت قبل از اذان صبح بیدار باشید که هم برای سحری وقت باشد و هم برای تهجّد؛ حتماً نماز شب را به‌جا آورید. نماز شب را با صدای بلند بخوانید که بر آن تأکید شده است. در نماز شب قرآن بخوانید و نماز را با عشق به‌جا بیاورید، نه اینکه صرفاً از باب عمل به دستور با سرعت به‌جا آورید؛ مانند نمازهائی که بعضی افراد صرفاً برای اسقاط تکلیف انجام می‌دهند. نباید به این صورت باشد که انسان برای تهجّد و یازده رکعت نماز فقط یازده دقیقه وقت قرار دهد.
در نماز شب باید برای مصلّی حال و توجّه پیدا شود و نماز شب با روح و جاندار باشد و انسان را به‌سوی خدا سوق دهد و برای روز قلب را زنده نگه دارد.
در سحرهای این ماه حتماً دعای سحر را بخوانید؛ اللَهُمَّ إنّی أَسأَلُکَ مِن بَهآئِکَ بِأَبْهاهُ و کُلُّ بَهآئِکَ بَهِیٌّ...[۵] این دعا بسیار مضامین بلندی دارد، حتماً این دعا را بخوانید.
إحیاء شبهای قدر و مراقبه در این شبها ضروری است. سکوت در شبهای قدر خیلی لازم است، مگر اینکه مطلب ضروری و خیری باشد و إلاّ شبهای قدر خیلی عزیز است و انسان باید با عبادت و إطاعت پروردگار آن را سپری کند و از صحبت‌های مالایعنی؛ صحبتهائی که فائده‌ای برای دین و دنیای انسان ندارد جدّاً پرهیز کند، حتّی از صحبتهائی که برای دنیا مفید است اجتناب کند. و خلاصه غیرخداوند متعال در ذهن و قلب انسان در این شب وارد نشود و علی‌الدّوام به یاد او باشد، تا مصداق وَ الذَّ کِرِینَ اللَهَ کَثِیرًا[۶] گردد.
شبهای قدر بسیار عزیز است و انسان باید از تمام لحظات و دقائق این شبها حدّأکثر استفاده را برای نزول رحمت پروردگار ببرد.
آن‌قدر رحمت إلهی در این ماه زیاد است و آن‌قدر رحمت پروردگار ریزان است که رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم می‌فرمودند: و مَن أَدرَکَ رَمَضانَ فَلَم‌تُصِبْهُ الرَّحْمَةُ فَقَدشَقِیَ. [۷] «کسی‌که در این ماه مورد رحمت پروردگار قرار نگیرد شقی است.»
یا در روایت دیگری می‌فرماید: هیچ دعائی نیست إلاّ اینکه در این ماه مستجاب می‌شود، [۸] البتّه در روایات آمده است که اگر کسی دعا کند ظلماً یا برای قطع رحم، خدا دعای او را مستجاب نمی‌کند؛ [۹] أمّا غیر از این را خداوند تبارک‌وتعالی مستجاب می‌کند.
غسل در شبهای قدر مستحبّ است. در شب بیست‌وسوّم که به لیله جُهَنی معروف است و در شب عید فطر دو غسل دارد: یکی در اوّل شب و دیگری در آخر شب؛ و این عظمت این دو شب را می‌رساند.
إن‌شاءالله رفقا این ایّام را قدر بدانند، این لیالی مبارکه را قدر بدانند و إن‌شاءالله بار خودشان را برای آخرت به نحو شایسته و بایسته در این لیالی مبارک ببندند. اللهمَّ وَفِّقْنا لِما تُحِبُّ و تَرضَی و جَنِّبْنا عَمّا یُسخِطُکَ و تَنهَی.
اللهمّ صَلّ علی محمّد و ءَال محمّد و عجِّل فرجَهم و العَن عدوَّهم
۱. مرحوم سیّد در إقبال‌الأعمال، ج۱، ص۴۶ تا ۵۴؛ و مرحوم شیخ حرّ در وسآئل‌الشّیعة، ج۸، ص۲۸ تا ۳۷ روایات مختلفی را در استحباب این نماز و کیفیّت انجام آن نقل نموده‌اند.
۲. عَن أبی‌عبدالله علَیه‌السّلامُ: صَلِّ فِی کُلِّ واحِدَةٍ مِنهُما مِائَةَ رَکعَةٍ و أحیِهِما إنِ استَطَعْتَ إلَی النّورِ و اغْتَسِلْ فیهِما. قالَ: قُلْتُ: فإن لَم‌أقدِرْ علَی ذلِکَ و أنَا قآئِمٌ؟ قالَ: فصَلِّ و أنتَ جالِسٌ. قُلْتُ: فإن لَم‌أستَطِعْ؟ قالَ: فعَلَی فِراشِکَ. قُلْتُ: فإن لَم‌أستَطِعْ؟ فقالَ: لا علَیکَ أن‌تَکتَحِلَ أوَّلَ اللَیلِ بِشَی‌ءٍ مِنَ النَّومِ. من‌لایحضره‌الفقیه، ج۲، ص۱۶۰
۳. الکافی، ج۴، ص۸۸ .
۴. إقبال‌الأعمال، ج۱، ص۱۹۶.
۵. إقبال‌الأعمال، ج۱، ص۱۷۵؛ و مفاتیح‌الجنان، ص۱۸۴. أعمال سحرهای ماه مبارک رمضان
۶. قسمتی از آیه ۳۵، از سوره ۳۳: الأحزاب.
۷. بحارالأنوار، ج۹۱، ص۶۳.
۸. حضرت رسول أکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم در خطبه شعبانیّه می‌فرمایند: و دُعآؤکُم فیهِ مُستَجابٌ. الأمالی شیخ صدوق، ص۹۳
۹. ابن‌فهد حلّی از رسول أکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم روایت می‌کند که: ما مِن مُؤِنٍ دَعا اللهَ سُبحانَهُ‌وتَعالَی دَعوَةً لَیسَ فیها قَطیعَةُ رَحِمٍ و لا إثمٌ إلاّ أعطاهُ اللهُ بِها إحْدَی خِصالٍ ثَلاثٍ: إمّا أن‌یُعَجِّلَ دَعوَتَهُ و إمّا أن‌یُؤخِّرَ لَهُ و إمّا أن‌یَدفَعَ عَنهُ مِنَ السّوءِ مِثلَها. عدّه‌الدّاعی، ص۳۰
در أعمال شب مبعث نیز روایت شده است که: و ادْعُ بِما شِئْتَ! فإنّکَ لاتَدعُو بِشَی‌ءٍ إلاّ أُجِبتَ ما لَم‌تَدعُ بِمَأْثَمٍ أو قَطیعَةِ رَحِمٍ. (إقبال‌الأعمال، ج۳، ص۲۶۶)