گلشن احباب (جلد دوم) - مجلس بیست‌وچهارم - مراقبات ماه ذی‌القعدة و ذی‌الحجّة.
أعوذُ بِاللَهِ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجیم
بِسمِ اللَهِ الرَّحمَنِ الرَّحیم
الحَمدُ لِلَّهِ رَبِّ العالَمینَ و صَلّی اللَهُ عَلی سَیِّدِنا مُحَمّدٍ و ءَالِهِ الطَّیِّبینَ الطّاهِرینَ
و لَعنَةُ اللَهِ عَلی أعدآئِهِم أجمَعینَ مِنَ الأَنَ إلی قیامِ یَومِ الدّینِ
و لا حَولَ و لا قُوَّةَ إلاّ بِاللَهِ العَلیِّ العَظیم
دحوالأرض روزی است که زمین از مکّه معظّمه و از زیر خانه خدا پهن شد و روز بسیار مبارکی است. و روزه این روز فضیلت بسیار زیادی دارد و یکی از چهار روزی است که در فضیلت روزه ممتاز می‌باشد.[۱]
روز بیست‌وسوّم این ماه به قولی شهادت امام رضا علیه‌السّلام است[۲] و مرحوم سیّد رضوان‌الله‌تعالی‌علیه در إقبال می‌فرمایند: در برخی از تألیفات أصحاب دیده‌اند که زیارت امام رضا علیه‌السّلام در روز بیست‌وسوّم از نزدیک و دور مستحبّ است.[۳] خوب است آنهائی که نزدیکند از نزدیک و آنهائی که در مشهد نیستند از دور زیارت کنند.
آقا رضوان‌الله‌تعالی‌علیه مقیّد بودند زیارت روز بیست‌وسوّم ماه ذی‌القعده ترک نشود.
آخر این ماه شهادت حضرت امام محمّدتقی علیه‌السّلام است که در سنّ بیست‌وپنج سالگی به زهر معتصم، خلیفه عبّاسی لعنه‌الله‌علیه از دنیا رحلت فرمودند و مزار شریف آن حضرت در کاظمین بوده و پشت سر حضرت موسی‌بن‌جعفر علیه‌السّلام دفن شده‌اند. و چون مزار این دو امام کنار یکدیگر است به آن «کاظمین» می‌گویند. حضرت موسی‌بن‌جعفر علیه‌السّلام جدّ امام محمّدتقی می‌باشند لذا تثنیه را با نام ایشان می‌گویند. همان‌طور که امام حسن علیه‌السّلام برادر بزرگتر هستند و ما نام ایشان را تثنیه بسته، می‌گوئیم: «حسنَین» و هیچ‌وقت «حسینَین» نمی‌گوییم.
الحمدللّه در آستانه أیّام مبارک دهه ذی‌الحجّه هستیم، بسیار أیّام مبارکی است و عمل خیر در این دهه بسیار فضیلت دارد و واقعاً این أیّام مصداق این روایت است که می‌فرماید: إنّ لِرَبِّکُمْ فی أَیّامِ دَهْرِکُمْ نَفَحاتٍ أَلا فَتَعَرَّضوا لَها.[۴]
اگر کسی در این دهه، بین نماز مغرب و عشاء دو رکعت نماز بخواند و در هر رکعت بعد از حمد، سوره توحید را خوانده، سپس این آیه مبارکه را بخواند: وَ وَ عَدْنَا مُوسَی ثَلَثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْنَهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً وَ قَالَ مُوسَی لِأَخِیهِ هَرُونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَ أَصْلِحْ وَ لاَتَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ،[۵] در روایت است که: خداوند او را با ثواب حجّاجی که در بیت‌الله‌الحرام بوده و أعمال حج را بجا می‌آورند شریک می‌کند.[۶] آقا رضوان‌الله‌تعالی‌علیه نیز تأکید می‌فرمودند که رفقا در دهه مبارکه ذی‌الحجّه حتماً این نماز را بخوانند.
روز هفتم ماه ذی‌الحجّه شهادت حضرت امام محمّدباقر علیه‌السّلام است و روز هشتم، روز ترویه است که سابقاً حجّاج از مکّه آب برمی‌داشتند و با خود به عرفات و منا می‌بردند و الآن احتیاجی به بردن آب نیست و در عرفات و منی هم آب لوله‌کشی است. این روز هم روز شریفی است و در فضیلت روزه‌اش روایتی وارد شده است.[۷]
روز نهم روز عرفه بوده و بسیار بافضیلت است و ما هیچ موقفی بهتر از موقف عرفات نداریم. در منا چقدر أعمال هست ولی در عرفات ما هیچ عملی غیر از دعا انجام نمی‌دهیم و موقف عرفات فقط موقف دعاست! مستحبّ است که انسان نماز ظهر و عصر را با هم بخواند و در أیّام سال فقط همین روز است که جمع بین ظهر و عصر در آن مستحبّ است و سپس تا غروب مشغول دعا شود. آن‌قدر دعا در روز عرفه استحباب دارد که اگر کسی به‌واسطه گرفتن روزه ضعیف شده و نمی‌تواند دعا بخواند نباید در این روز، روزه بگیرد.
حاجی در روز عرفه کاری غیر از دعا انجام نمی‌دهد أمّا سه روزی که در منا هست چقدر أعمال دارد؛ باید رمی جمرات کرده شیطان را در جمره اُولی، وُسطی و عقبه رمی کند، باید در روز عید قربان، قربانی کند و سپس اگر حجّ واجب و حِجّه‌الإسلام را انجام می‌دهد واجب است سر خود را بتراشد و در صورتی که حجّ اوّلش نبوده و حجّه‌الإسلام را انجام نمی‌دهد مستحبّ مؤکّد است که سر خود را بتراشد و اعمالش را انجام دهد، بعد باید به مکّه آمده طواف زیارت انجام دهد.
عرفات آن‌قدر شاخص و بارز است که فرمود: الحَجُّ عَرَفَةٌ.[۸] «تمام حجّ عرفه است.» عصاره حجّ چیست؟ عرفات! اگر کسی عمداً موقف عرفات را درک نکند حجّ او باطل است. همچنین موقف مشعر که این دو موقف از ارکان حج محسوب می‌شود. البتّه شارع مقدّس تسهیل قائل شده و در عرفات یک موقف اختیاری و یک موقف اضطراری و همچنین در مشعر نیز یک موقف اختیاری و دو موقف اضطراری قرار داده است؛ اگر کسی نتوانست و یا سهواً این مواقف را ترک کرد حجّ او باطل است و آقا می‌فرمودند: اگر یکی از این دو موقف اضطراری مشعر را نیز درک کند حجّ او صحیح است.
در برخی از روایات روز عرفه را «عید» خوانده‌اند[۹] و بسیار روز بزرگی است. در این روز زیارت امام حسین علیه‌السّلام مستحبّ مؤکّد بوده و خوب است که بعد از نماز صبح و قبل از زوال زیارت حضرت را بجا آورده و از اذان ظهر مشغول نماز و سپس دعا شود.[۱۰]
در روایت است که: إنّ اللهَ تَبارَکَ‌وتَعالَی یَتَجَلَّی لِزُوّارِ قَبْرِ الحُسَیْنِ صَلَواتُ‌اللهِ‌عَلَیهِ قَبْلَ أَهْلِ عَرَفاتٍ و یَقْضی حَوآئِجَهُمْ و یَغْفِرُ مِن ذُنوبِهِمْ و یُشَفِّعُهُمْ فی مَسآئِلِهِمْ ثُمَّ یَثْنی بِأَهْلِ عَرَفاتٍ فَیَفْعَلُ ذَلِکَ بِهِمْ.[۱۱] «خداوند تبارک‌وتعالی ابتدا بر زوّار امام حسین علیه‌السّلام تجلّی می‌کند و به ایشان نظر می‌نماید و حوائجشان را برآورده می‌کند و گناهانشان را می‌بخشد و درخواستها و شفاعت ایشان را در حقّ دیگران می‌پذیرد و سپس به أهل عرفات توجّه کرده و نظر می‌نماید و در حقّ ایشان نیز این‌چنین می‌کند.»
و در روایات، حضور در کربلا در روز عرفه برای کسی‌که حج بر او واجب نیست أفضل از حضور در عرفات شمرده شده است؛ حضرت امام صادق علیه‌السّلام به یکی از اصحاب که نتوانسته بود حج برود و به جای آن روز عرفه را در کربلا گذرانده بود فرمودند: ما قَصَرْتَ عَمّا کانَ أَهْلُ مِنًی فیهِ. لَوْلا أَنّی أَکْرَهُ أَن‌یَدَعَ النّاسُ الحَجَّ لَحَدَّثْتُکَ بِحَدیثٍ لاتَدَعُ زِیارَةَ قَبْرِ الحُسَیْنِ عَلَیهِ‌السَّلامُ أَبَدًا. «بهره تو از بهره کسانی‌که در منا بودند کمتر نبوده است. اگر نبود که دوست ندارم مردم حج را ترک نمایند روایتی را برای تو بیان می‌نمودم که هرگز زیارت حسین علیه‌السّلام را ترک نکنی.»
سپس حضرت مدّت زیادی سکوت فرموده و با نوک انگشت مبارکشان آرام‌آرام بر زمین زدند (به مانند کسی‌که غرق در تفکّر است) و بعد فرمودند: أَخْبَرَنی أَبی قالَ: مَن خَرَجَ إلَی قَبْرِ الحُسَیْنِ عَلَیهِ‌السَّلامُ عارِفًا بِحَقِّهِ غَیْرَ مُسْتَکْبِرٍ صَحِبَهُ أَلْفُ مَلَکٍ عَن یَمینِهِ و أَلْفُ مَلَکٍ عَن شِمالِهِ و کُتِبَ لَهُ أَلْفُ حِجَّةٍ و أَلْفُ عُمْرَةٍ مَعَ نَبیٍّ أَوْ وَصیِّ نَبیٍّ.[۱۲] «پدرم به من خبر داد و فرمود: کسی‌که به زیارت قبر حسین علیه‌السّلام برود درحالی‌که به حقّ او معرفت داشته باشد و متواضع و بدون استکبار باشد هزار ملک از راست و هزار ملک از چپ با او همراهی می‌کنند و برای او هزار حجّ و هزار عمره با پیامبر یا وصیّ پیامبر نوشته می‌شود.»
إن‌شاءالله خدا نصیب همه ما بگرداند که روز عرفه را در جوار مرقد مطهّر امام حسین علیه‌السّلام درک کنیم.
روز عرفات که تمام شد شب عید قربان فرا می‌رسد که بسیار فضیلت دارد. روز عید قربان غسل و شب عید إحیاء دارد. نماز عید مستحبّ مؤکّد است و مستحبّ است که این نماز در صحرا خوانده شود و زیر سقف نباشد و از بعد از نماز ظهر عید مستحبّ است که تکبیرات را شروع کند و بگوید: اللَهُ أَکْبَرُ اللَهُ أَکْبَرُ لا إلَهَ إِلاّ اللَهُ و اللَهُ أَکْبَرُ، اللَهُ أَکْبَرُ و لِلَّهِ الحَمْدُ، اللَهُ أَکْبَرُ عَلَی ما هَدانَا، اللَهُ أَکْبَرُ عَلَی ما رَزَقَنا مِن بَهیمَةِ الأَنْعامِ.
علی أیّ حال، این أیّام بسیار مبارک بوده و باید انسان مراقبه و توجّه به حضرت حق را در این أیّام تشدید کند و قلب خود را با این نفحات قدسیّه و نسائم رحمانیّه‌ای که می‌وزد بیدار کرده، زنده نماید. اللهمَّ وَفِّقْنا لِما تُحِبُّ و تَرضَی و جَنِّبْنا عَمّا یُسخِطُکَ و تَنهَی.
خدایا أولیاء خودت را از همه ما راضی و خشنود و مسرور بگردان! درجات ایشان را متعالی بگردان! ما را قدردان مقام أولیاء خودت قرار بده! ما را قدردان این نعمت که راه خودت را به ما نشان دادی و معرفت این راه را بر ما ارزانی داشتی، قرار بده!
در مناجات خمسه‌عشر می‌خوانیم: وَ أَن‌تَجْعَلَکَ أَحَبَ إلَیَّ مِمّا سِواکَ.[۱۳] «خدایا خودت را برای من به گونه‌ای قرار بده که تو را از همه بیشتر دوست داشته باشم و تو در دل من از همه چیز محبوب‌تر بوده و هیچ‌وقت تو را به چیز دیگری نفروشم.»
خدایا این نعمتی که به ما ارزانی داشته‌ای را تمام کن! رَبَّنآ أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا.[۱۴] «خدایا این نوری که به ما داده‌ای را تمام کن!»
اللهمّ صَلّ علی محمّد و ءَال محمّد و عجِّل فرجَهم و العَن عدوَّهم.
۱. تهذیب‌الأحکام، ج۴، ص۳۰۵.
۲. بحارالأنوار، ج۴۹، ص۲۹۳.
۳. إقبال‌الأعمال، ج۲، ص۲۳.
۴. بحارالأنوار، ج۶۸، ص۲۲۱.
۵. آیه ۱۴۲، از سوره ۷: الأعراف؛ «و با موسی سی شب وعده نمودیم و آن را با ده شب دیگر کامل کردیم، تا آنکه زمان مقرّر پروردگارش به چهل شب تمام شد. و موسی به برادر خود گفت: میان قوم من جانشینم باش و به اصلاح امر آنان بپرداز و از روش افراد مفسد پیروی نکن.»
۶. إقبال‌الأعمال، ج۲، ص۳۵ و ۳۶.
۷. همان‌مصدر، ص۴۹.
۸. عوالی‌اللئالی، ج۲، ص۲۳۶.
۹. شیخ طوسی در أمالی از حسین‌بن‌أبی‌غُندَر از پدرش روایت می‌کند که: قال: سَأَلْتُ أباعَبدِاللهِ عَلَیهِ‌السَّلامُ عَن صَوْمِ یَومِ عَرَفَةَ؟ فقالَ: عیدٌ مِن أعیادِ اَلمُسلِمینَ و یَومُ دُعآءٍ و مَسأَلَةٍ. )الأمالی، ص۶۶۷ (مرحوم سیّد در إقبال می‌فرماید: اعلَم إنّ یومَ عرفةَ مِن أفضلِ أیّامِ أعیادِ العبادِ، و إن لم‌یَظهَر اسمُه بأنّه یومُ عیدٍ، فقدظهَر أنّه یومٌ سعیدٌ، دعا اللهُ جلّ‌جلالُه عبادَه فیه إلی تحمیدِه و تمجیدِه، و وعَدهم بإطلاقٍ عآمِّ لِجودِه و إنجازِ وُعودِه، و وعَد فیه بغُفرانِ الذّنوبِ و سَترِ العیوبِ و تفریجِ الکُروبِ، و أذِن للمُقبِلِ علیه و المُعرِضِ عنه فی الطّلبِ منه. (إقبال‌الأعمال، ج۲، ص۵۶ و ۵۷)
و علاّمه مجلسی (ره) در زادالمعاد می‌فرماید: و أمّا یومُ عرفةَ فهو مِن الأعیادِ العظیمةِ، و مَن وفَّق للحضورِ فی عرفاتٍ فهناک أدعیةٌ و أعمالٌ کثیرةٌ، و أفضلُ الأعمالِ فی هذا الیومِ هو الدُّعآء. (زادالمعاد، ص۱۷۰)
۱۰. مرحوم آیه‌الله میرزا جوادآقای ملکی تبریزی در المراقبات می‌فرماید: ... الأولی للزّائرِ العارفِ أن‌یَغتسلَ للزّیارةِ و لیومِ عرفةَ، و یَبتدئَ بها بحَیثُ یُتمَّها إلی الزَّوالِ، فیَشرَعَ مِن حینِ الزَّوالِ إلی مقدّماتِ الصّلوةِ و الدّعآء. (المراقبات، ص۳۶۰)
۱۱. بحارالأنوار، ج۹۸، ص۸۶ و ۸۷ .
۱۲. همان‌مصدر، ص۹۱.
۱۳. همان‌مصدر، ج۹۱، ص۱۴۹.)مناجات المحبّین (
۱۴. قسمتی از آیه ۸، از سوره ۶۶: التّحریم.