گلشن احباب جلد دهم - جلسه صد و سی و چهارم نیت و عمل در طریق إلی الله، مراقبات شب و روز مبعث.
این را می‌خواستم عرض کنم: بعضی أیّام و لیالی و ساعات هست که افرادی‌که عمرشان بیشتر به غفلت و بطالت گذشته می‌توانند گذشته خود را در این اوقات جبران کنند، یکی از آن اوقات، همین شب بیست‌وهفتم ماه رجب است که واقعاً از آن شبهای نایاب است!
امام جواد علیه‌السّلام می‌فرمایند: إنّ فی رَجَبٍ لَیْلَةً هیَ خَیْرٌ لِلنّاسِ مِمّا طَلَعَتْ عَلَیهِ الشَّمْسُ و هیَ لَیْلَةُ سَبْعٍ‌وعِشْرینَ مِنهُ، نُبِّئَ رَسولُ اللَهِ صَلَّی‌اللَهُ‌عَلَیهِ‌وءَالِهِ فی صَبیحَتِها و إنّ لِلعامِلِ فیها، أَصلَحَکَ اللَهُ، مِن شیعَتِنا مِثْلَ أَجْرِ عَمَلِ سِتّینَ سَنَةً.
قیلَ: و ما العَمَلُ فیها؟ قالَ: إذا صَلَّیْتَ العِشآءَ الأَخِرَةَ و أَخَذْتَ مَضجَعَکَ ثُمَّ اسْتَیْقَظْتَ أَیَّ ساعَةٍ مِن ساعاتِ اللَیْلِ کانَتْ قَبلَ زَوالِهِ أَو بَعدَهُ، صَلَّیْتَ اثْنَتَیْ‌عَشْرَةَ رَکْعَةً بِاثْنَتَیْ‌عَشْرَةَ سورَةً مِن خِفافِ المُفَصَّلِ مِن بَعدِ یس إلَی الحَمْدِ.
فَإذا فَرَغْتَ بَعدَ کُلِّ شَفْعٍ جَلَسْتَ بَعدَ التَّسْلیمِ و قَرَأْتَ الحَمْدَ سَبْعًا و المُعَوِّذَتَیْنِ سَبْعًا و قُلْ هُوَ اللَهُ أَحَدٌ سَبْعًا و قُلْ یَأَیُّهَا الْکَفِرُونَ سَبْعًا و إِنَّآ أَنزَلْنَهُ سَبْعًا و ءَایَةَ الکُرْسیِّ سَبْعًا.
و قُلْتَ بَعدَ ذَلِکَ مِنَ الدُّعآءِ: الحَمْدُ لِلَّهِ الَّذی لَم‌یَتَّخِذْ صاحِبَةً و لا وَلَدًا و لَم‌یَکُنْ لَهُ شَریکٌ فی المُلْکِ و لَم‌یَکُنْ لَهُ وَلیٌّ مِنَ الذُّلِّ و کَبِّرْهُ تَکْبیرًا. اللَهُمَّ إنّی أَسأَلُکَ بِمَعاقِدِ عِزِّکَ عَلَی أَرْکانِ عَرْشِکَ و مُنْتَهَی الرَّحْمَةِ مِن کِتابِکَ و بِاسْمِکَ الأَعظَمِ الأَعظَمِ الأَعظَمِ و بِذِکْرِکَ الأَعلَی الأَعلَی الأَعلَی و بِکَلِماتِکَ التّآمّاتِ الَّتی تَمَّتْ صِدْقًا و عَدْلاً، أَن‌تُصَلّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ و ءَالِ مُحَمَّدٍ و أَن‌تَفعَلَ بی ما أَنتَ أَهْلُهُ.
و ادْعُ بِما شِئْتَ؛ فَإنّکَ لاتَدعو بِشَیْ‌ءٍ إلاّ أُجِبْتَ ما لَم‌تَدْعُ بِمَأْثَمٍ أَو قَطیعَةِ رَحِمٍ أَو هَلاکِ قَوْمٍ مؤمنینَ. و تُصبِحُ صآئِمًا و إنّهُ یُسْتَحَبُّ لَکَ صَوْمُهُ فَإنّهُ یُعادِلُ صَوْمَ سَنَةٍ. [۱]
«در ماه رجب شبی است که برای مردم از آنچه خورشید برآن طلوع می‌کند بهتر است و آن شب بیست‌وهفتم ماه رجب است؛ آن شبی است که در صبح آن پیغمبر اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم به پیغمبری مبعوث شدند.
برای هرکس از شیعیان ما که در این شب کار کند و به عبادت مشغول باشد مثل اجر کسی است که شصت سال عبادت کند.»
یعنی اگر کسی شصت سال در حال غفلت بوده امشب می‌تواند بار شصت ساله خود را ببندد! این کلام امام جواد علیه‌السّلام برای کسی‌که همّت کند و این شب را مشغول عبادت شود خیلی امیدوارکننده است.
«از حضرت سؤال کردند: که عمل در این شب چیست؟ حضرت فرمودند: هنگامی‌که نماز عشا را به‌جا آورده و خوابیدی و بیدار شدی ـ قبل از نیمه شب باشد یا بعد از آن ـ دوازده رکعت نماز، به‌صورت نمازهای دورکعتی، به‌جا می‌آوری و در آن دوازده سوره از سوره‌های مفصّل کوچک از سوره‌های بعد از سوره یس می‌خوانی؛ یعنی در هر رکعت بعد از حمد یک سوره می‌خوانی.»
سوره‌های قرآن کریم را به چند قسم تقسیم می‌کنند: «سُوَر طِوال» که هفت سوره بزرگ اوّل قرآن کریم بعد از حمد است، «سوَر مِئین» که سوره‌هائی است که حدود صد آیه دارد و «سوَر مفصَّل» که طبق روایتی ۶۸ سوره است[۲] و معمولاً به سوره‌های کوتاه‌تر از طوال و مئین إطلاق می‌شود.
در برخی از روایات و عبارات دو قسم دیگر، یعنی «سوَر مَثانی» و «سوَر قِصار» هم آمده است که مرحوم علاّمه والد در مهرتابان توضیحاتی در این‌باره فرموده‌اند. [۳] و طبق برخی از روایات سوَر مفصّل از سوره نور تا والشّمس می‌باشد.
در این روایت حضرت می‌فرمایند که از سوره‌های سبُک مفصّل که بعد از سوره یس قرار دارد قرائت شود.
أمّا اینکه در روایت آمده است: مِن بَعدِ یس إلَی الحَمْدِ، منظور از این عبارت چیست؟ ظاهر عبارت این‌است‌که: از سوره یس به طرف اوّل قرآن و سوره حمد باید برویم و یکی از سوره‌های کوتاه‌تر را انتخاب کنیم؛ ولی این تعبیر متعارف نیست، چون اوّلاً: در این موارد معمولاً می‌گویند: از حمد تا یس، نه از یس تا حمد! و ثانیاً: بیشتر سوره‌هائی که میان حمد و یس هستند از سوَر طوال و مئین و مثانی هستند و سوَری هم که از مفصّل محسوب می‌شوند از سوَر خِفاف و کوتاه نیستند؛ پس این احتمال مراد نیست.
و شاید منظور سوَر بعد از یس تا آخر قرآن باشد، چون وقتی به آخر قرآن می‌رسیم دوباره از حمد شروع می‌کنیم، لذا فرمود: از یس تا حمد؛ ولی این احتمال هم بعید و غیرمتعارف به نظر می‌رسد.
و شاید عبارت تصحیف شده باشد و مثلاً بوده: مِن بَعدِ یس إلی مُحمّد؛ که محمّد به حمد تصحیف شده است و مراد از سوره یس باشد تا سوره محمّد صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم که دوازده سوره است: یس، صآفّات، صآ، زمر، غافر، فُصّلت، شُوری، زُخرف، دخان، جاثیه، أحقاف و محمّد صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم؛ ولی این احتمال هم بعید است، چون در روایت آمده: مِن بَعدِ یس، و خود یس را دربر نمی‌گیرد، لذا مجموعاً یازده سوره می‌شود، درحالی‌که در روایت آمده است که دوازده سوره می‌باشد. در نقل‌های دیگر هم اسمی از سوره محمّد صلّی‌الله‌علیه وآله‌وسلّم نیامده است.
احتمال هم می‌رود که منظور روایت شریفه، مِن بَعدِ یس مُنْضَمًّا إلی الحَمد باشد؛ یعنی «إلی» به معنای «مع» به کار رفته‌است؛ یعنی: بعد از قرائت حمد یکی از سوَر مفصّل بعد از سوره یس را قرائت کن.
مؤیّد این احتمال این‌است‌که در نقل مصباح‌المتهجّد این‌طور آمده است: صَلَّیْتَ اثْنَتَیْ‌عَشْرَةَ رَکْعَةً تَقرَأُ فی کُلِّ رَکْعَةٍ الحَمْدَ و سورَةً مِن خِفافِ المُفَصَّلِ إلَی الحَمْدِ. [۴] و در نقل مزارکبیر آمده است: تَقرَأُ فی کُلِّ رَکْعَةٍ الحَمْدَ و سورَةً مِن خِفافِ المُفَصَّلِ. [۵]
سپس فرمود: «از هر دو رکعتی که فارغ شدی، بعد از سلام می‌نشینی و هفت بار سوره «حمد»، هفت بار «مُعوِّذتَین»، هفت بار «قُلْ هُوَ اللَهُ أَحَدٌ»، هفت بار «قُلْ یَآأَیُّهَا الْکَفِرُونَ»، هفت بار «إِنَّآ أَنزَلْنَهُ» و هفت بار «آیة الکرسی» را می‌خوانی و بعد در آخر نمازها این دعا را می‌خوانی:
الحَمْدُ لِلَّهِ الَّذی لَم‌یَتَّخِذْ صاحِبَةً و لا وَلَدًا و لَم‌یَکُنْ لَهُ شَریکٌ فی المُلْکِ و لَم‌یَکُنْ لَهُ وَلیٌّ مِنَ الذُّلِّ و کَبِّرْهُ تَکْبیرًا اللَهُمَّ إنّی أَسأَلُکَ بِمَعاقِدِ عِزِّکَ عَلَی أَرْکانِ عَرْشِکَ و مُنْتَهَی الرَّحْمَةِ مِن کِتابِکَ و بِاسْمِکَ الأَعظَمِ الأَعظَمِ الأَعظَمِ و بِذِکْرِکَ الأَعلَی الأَعلَی الأَعلَی و بِکَلِماتِکَ التّآمّاتِ الَّتی تَمَّتْ صِدْقًا و عَدْلاً أَن‌تُصَلّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ و ءَالِ مُحَمَّدٍ و أَن‌تَفعَلَ بی ما أَنتَ أَهْلُهُ.
«سپس هرچه می‌خواهی از خدا بخواه که هر دعائی بکنی خداوند مستجاب خواهد کرد، مگر سه دعا: یکی دعای معصیت، (یعنی حاجتی داشته باشی که عند الله گناه است که این را خداوند قبول نمی‌کند!) یا دعا بر قطع رحم نمائید، (مثلاً بگوئید: خدایا! فلان قوم و خویش را که به من ظلم کرده از روی زمین بردار؛ این را خدا اجابت نمی‌کند!) یا هلاک قومی از مؤمنین را بخواهی (و نفرینشان کنی که این هم مستجاب نمی‌شود.)» أمّا غیر از اینها هر دعائی بعد از این نماز انجام دهی خداوند مستجاب می‌کند.
«و فردای آن روز را هم روزه بدارید که به اندازه روزه یک سال فضیلت دارد.» خیلی فضیلت دارد و در بعضی روایات آمده است که أجر شصت ماه دارد و در بعضی وارد شده است: صِیامُ سَبْعینَ سَنَةً. «معادل روزه هفتاد سال است! «[۶]
مرحوم میرزا جوادآقا می‌فرمایند: مهمترین مطلب این‌است‌که انسان نسبت به این شب علم و معرفت پیدا کند. [۷] توجّه کند که امشب چه شبی است! شبی است که بهترین خلق خدا، بهترین موجود، دردانه عالم وجود، پیغمبر اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم مبعوث شده است!
معنای بعثت چیست؟ معنای بعثت این‌است‌که دست ما را بگیرد و ما را از چاه ظلمات عالم طبع بیرون بکشد، این غل و زنجیرهائی که بر گردن و دست و پای ما هست و ما را به عالم طبع چسبانده اینها را باز کند؛ وَ یَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ الأَغْلَلَ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ. [۸]
بعثت یعنی این غل و زنجیرهائی که با دست خودمان بستیم و خودمان را در عالم طبع گرفتار کردیم اینها را حضرت با دست مبارک خود بگسلد. بعثت در همچنین شبی واقع شده، لذا شب بسیار عزیزی است. ایشان می‌فرماید: مهمترین مسأله معرفت به این شب است.
فردا نیز روز بسیار مهمّی است. غسل روز مبعث خیلی اهمّیت دارد؛ حتماً انجام دهید! و از أعمال فردا روزه است. همچنین زیارت حضرت رسول صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم و زیارت أمیرالمؤمنین علیه‌السّلام، امشب و نیز فردا مطلوب است و فراموش نشود. سعی کنید مراقبه داشته باشید و امشب و فردا هرچه بیشتر بر آن بزرگوار صلوات بفرستید إن‌شاءالله بهره بیشتری می‌گیرید.
عرض کردیم: امشب و فردا از اوقاتی است که نسیم‌های إلهی می‌وزد و انسان باید خود را در معرض این نسیم‌ها قرار دهد؛ إنّ لِرَبِّکُم فی أَیّامِ دَهْرِکُم نَفَحاتٍ ألا فَتَعَرَّضوا لَها. [۹] «همانا از سوی پروردگار شما در طول عمرتان نسیم‌هائی می‌وزد، پس خود را در معرض آنها قرار دهید.»
خودتان را در معرض آن نسیم‌ها قرار دهید تا از این بهره‌های معنوی که خداوند برای عاملین در این شب قرار داده استفاده کنید و مبادا از آن روی بگردانید که محروم می‌شوید.
خدایا! به محمّد و آل محمّد به ما توفیق درک فضیلت امشب و فردا و همین‌طور سائر أیّام‌اللهی که می‌آید را عنایت بفرما.
در بقیّه این ماه هر چقدر می‌توانید روزه بگیرید! روزه آخر ماه خیلی فضیلت دارد. در ماه شعبان نیز همین‌طور به هر مقداری که استطاعت دارید روزه بگیرید؛ رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم هنگامی‌که هلال ماه شعبان را می‌دیدند به منادی خود امر می‌فرمود که ندا کند: أَلا إنّ شَعْبانَ شَهْری فَرَحِمَ اللَهُ مَن أَعانَنی عَلَی شَهْری. [۱۰] «شعبان شهر من است؛ خدا رحمت کند کسی را که مرا در این ماه کمک کند.» و أمیرالمؤمنین علیه‌السّلام فرمود: از وقتی شنیدم که منادی رسول خدا در ماه شعبان این ندا را می‌کرد روزه ماه شعبان از من فوت نشد. [۱۱]
إن‌شاءالله از خدا بخواهیم و از او کمک بگیریم، بر خدا توکّل کنیم و کار خود را به او تفویض نمائیم؛ إن‌شاءالله خدا کمک می‌کند و عنایت می‌نماید و قوّه می‌دهد.
مرحوم علاّمه والد رضوان‌الله‌تعالی‌علیه این سه ماه رجب و شعبان و رمضان را روزه می‌گرفتند تا زمانی که أطبّا ایشان را منع کرده و گفتند: روزه آب بدن را کم می‌کند و خون غلیظ می‌شود و خدای ناکرده برای شما که تصلّب شرائین دارید موجب سکته می‌شود.
لذا ایشان به امر أطبّا روزه نمی‌گرفتند، ولی نه اینکه غذاهای متنوّع بخورند، نه! به أقلّ قلیل در ماه رمضان اکتفا می‌کردند و چند لقمه بیشتر میل نمی‌کردند، آن هم خیلی ساده؛ نان و یک چیز مختصری، خیلی کم! حتّی از روزه‌داران هم کمتر میل می‌کردند.
إن‌شاءالله خداوند ما را موفّق بدارد که آنچه مَرضیّ رضای اوست انجام دهیم و خلاصه بار سفرمان را ببندیم. بار سفر را باید بست و با یاد خدا و به عشق رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم امشب و فردا کار کنیم و إن‌شاءالله این باعث شود که شبانه‌روز مشغول ذکر پروردگار باشیم و محبّت خدای تبارک‌وتعالی و أولیائش، محمّد و آل محمّد صلوات‌الله علیهم‌أجمعین روز به روز در قلب ما اشتداد و قوّت پیدا کند.
در امشب صلوات و سلام بر حضرت رسول فراموش نشود. إن‌شاءالله زیارت حضرت علیّ‌بن‌موسی‌الرّضا علیه‌السّلام را انجام دهید که امشب می‌توانید از آن حضرت بسیار بسیار بهره بگیرید!
امام رضا علیه‌السّلام همان نفس مبارک رسول خدا صلّی‌الله‌علیه وآله‌وسلّم هستند و لذا مرحوم علاّمه والد می‌فرمودند: اگر انسان در مقابل امام رضا علیه‌السّلام بایستد و به رسول خدا صلّی‌الله‌علیه وآله‌وسلّم سلام داده بگوید: السّلامُ عَلَیکَ یا رَسولَ اللَهِ، این مُجزی و مُثاب است.
۱. إقبال‌الأعمال، ج۳، ص۲۶۶.
۲. مرحوم کلینی (ره) با سند متّصل خود از رسول اکرم صلّی‌الله‌علیه وآله‌وسلّم روایت می‌کند که: أُعطیتُ السُّوَرَ الطِّوالَ مَکانَ التَّوراةِ و أُعطیتُ المِئینَ مَکانَ الإنْجیلِ و أُعطیتُ المَثانیَ مَکانَ الزَّبورِ و فُضِّلْتُ بِالمُفَصَّلِ ثَمانٌ و سِتّونَ سورَةً و هوَ مُهَیْمِنٌ علَی سآئِرِ الکُتُبِ، و التَّوراةُ لِموسَی و الإنْجیلُ لِعیسَی و الزَّبورُ لِداوُدَ. (الکافی، ج۲، ص۶۰۱)
۳. مهرتابان، ص۱۵۱ تا ۱۵۳.
۴. مصباح‌المتهجّد، ج۲، ص۸۱۳ .
۵. المزارالکبیر، ص۱۹۵.
۶. الکافی، ج۴، ص۱۴۹؛ و إقبال‌الأعمال، ج۳، ص۲۷۰.
۷. المراقبات، ص۱۲۲.
۸. قسمتی از آیه ۱۵۷، از سوره ۷: الأعراف.
۹. المحجّة‌البیضآء، ج۲، ص۳۲.
۱۰. إقبال‌الأعمال، ج۳، ص۲۸۸.
۱۱. همان‌مصدر.